Alles is bespreekbaar

TOEN FRITS BOLKESTEIN aantrad als fractievoorzitter van de VVD, deed hij een opmerkelijke programmatische uitspraak: hij wilde de afstand tot het CDA vergroten en die tot de PvdA verkleinen. Wanneer men ervan uitgaat dat de VVD rechts van het CDA staat, is dit een meetkundige onmogelijkheid. Ten opzichte van het CDA zou de VVD zich dan immers naar rechts moeten profileren, en ten opzichte van de PvdA nog meer naar links.

Als politieke partijen inderdaad van links naar rechts kunnen worden gerangschikt, zou het programma van Bolkestein alleen maar uitvoerbaar zijn als de VVD na een koene sprong over het CDA tussen deze partij en D66 en de PvdA terechtkwam. De enige manier om deze manoeuvre uit te voeren, is de vorming van een coalitieregering met de laatste twee partijen. Die is nu bijna gerealiseerd.

Maar of de VVD nu inderdaad met het CDA van plaats is gewisseld, is nog maar de vraag. Op zichzelf is voor zo'n ruil veel te zeggen. De Nederlandse partijpolitieke verhoudingen zouden er in vergelijkend perspectief door worden genormaliseerd.

In de meeste democratische staten zijn de christen-democratische partijen ideologisch conservatief en staan zij rechts van liberale partijen. Het CDA lijdt wat dit aangaat al vanaf zijn oprichting aan tweeslachtigheid. Dries van Agt en Ruud Lubbers waren daarvan de personificatie: levensbeschouwelijk conservatisme versus beleidsmatig opportunisme. Sinds 1982, toen Lubbers ministerpresident werd, domineerde het laatste, ondanks de bevindelijke critici in het CDA, die vooral te vinden waren in het wetenschappelijk bureau van deze partij.

Maar Lubbers is geen institutionalist gebleken. Zo gauw hij ophoudt met jongleren, vallen de ballen op de grond. Geen minister-president heeft in Nederland dit ambt langer uitgeoefend. Nochtans heeft Lubbers na twaalf jaar regeren zijn partij zonder politiek perspectief achtergelaten.

De centrale machtspositie van het CDA en zijn voorgangers is vanaf het begin, 1918, steeds gebaseerd geweest op het vermogen principiele standpunten op pragmatische wijze in te leveren. Abortus is moord - tenzij je vijf dagen van tevoren een arts raadpleegde. Zo ging dat.

Die formule werkt niet meer, of de huidige generatie CDA-politici beschikt niet meer over de capaciteiten deze toe te passen. Zij zijn toe aan oppositie.

Maar dat is een louter negatief argument voor de 'paarse' coalitie. Zelfs de beoogde minister-president van de nieuwe regering weet er geen positief voor aan te voeren, en meldt dat dit regeerakkoord ook wel met het CDA tot stand had kunnen komen.

De 22 veranderingen die er op verzoek van de fracties van de vermoedelijke regeringspartijen in zijn aangebracht, heb ik nog niet kunnen lezen. Het regeerakkoord zoals onderschreven door de formateur en de drie fractievoorzitters, wel. Zelden heb ik zo'n verzameling cliches gelezen, die in veel gevallen geen enkele duidelijkheid verschaffen over het voorgenomen beleid. Waarover hebben die mannen al die weken vergaderd?

Het eerste slachtoffer van het regeerakkoord is al gevallen: de chef defensiestaf, generaal Van der Vlis, Nederlands hoogste militair. Hij meent dat de vorig jaar kamerbreed aanvaarde Prioriteitennota - de grootste bezuinigings- en reorganisatie-operatie in de geschiedenis van de Nederlandse krijgsmacht - niet kan worden uitgevoerd door de in het akkoord opgenomen extra-bezuinigingen.

Dat is ook zo, als je het akkoord letterlijk neemt. In 1998 moet er 914,5 miljoen gulden op defensie bezuinigd zijn. Dat staat er. Maar reeds hoor ik VVD-fractielid Jorritsma uitleggen dat de generaal het verkeerd ziet. In het akkoord staat toch ook dat de Prioriteitennota wordt uitgevoerd? (Dat staat er overigens niet. Er staat iets heel anders: 'Voortgegaan wordt met de uitvoering van de Prioriteitennota, in het bijzonder voor zover het gaat om de tot 1998 doorlopende reorganisatie van de krijgsmacht.' Leesvoorbeeld: alleen de reorganisatie gaat door, maar vertraagd.)

Mevrouw Jorritsma ziet het zonniger. Als zou blijken dat het zo niet kan, dan wordt het beleid aangepast en worden de bezuinigingen geschrapt. Kortom, alles is bespreekbaar! Op deze manier krijgt het dualisme een onbedoelde herkansing.

Van enige 'vernieuwing' heeft de 'paarse coalitie' tot nu toe geen blijk gegeven. Het is allemaal meer van hetzelfde en men kan zich nu al de borst nat maken voor de komende opeenvolging van begrotingen, voorjaarsnota's en tussenbalansen waarmee het regeerakkoord zal worden 'aangepast'. Dezelfde Wim Kok die een aantal weken geleden de opstelling van een regeerakkoord uitlegde met het argument dat de verkiezingsprogramma's van de partijen na zes maanden door de tijd achterhaald zijn, gaat er met zijn onderhandelaars van uit dat zo'n regeerakkoord een beter lot beschoren is.

Ondertussen demonstreert deze formatie op verbijsterende wijze het democratisch deficit van de huidige Nederlandse politiek. De kiezers worden geacht hun keuze te maken op basis van de programma's van de verschillende partijen. Zij doen dat in de wetenschap - mag men aannemen - dat het regeringsprogramma een compromis is tussen de standpunten van de deelnemende partijen.

Het regeerakkoord dat er nu ligt, heeft met die programma's niet veel meer te maken, vooral omdat Wim Kok als (in)formateur niet de PvdA representeerde, maar het ministerie van financien. Daarom wordt de 'paarse' coalitie een kortzichtig zakenkabinet, zoekt zij haar heil bij economische groei in plaats van eigen beleid en kunnen politieke partijen zich voortaan eigenlijk beter de moeite besparen verkiezingsprogramma's op te stellen die de kiezers niet lezen en waarnaar de politici niet handelen.