BART TROMP (1944-2007): ERUDIETE EN PRODUCTIEVE ESSAYIST

Een paar uur voor zijn dood, woensdagmiddag 20 juni, belde Bart Tromp met Elsevier dat hij zijn column voor deze week wilde schrijven over het rapport-Marty, over de 'CIA-gevangenissen' in Oost-Europa. Trompvond het vreemd dat de Amerikanen kennelijk geen terreurverdachten op eigen grond durven te ondervragen en dat de NAVO hierover een geheim akkoord zou hebben gesloten. Daar zou toch de Europese Unie over moeten gaan! Hij beloofde een mooi stuk te tikken.

En maandag zou hij alvast zijn column sturen voor het speciale zomernummer van volgende week.

Hij wist nog geen onderwerp, maar zoals Tromp altijd zei: 'Daar komen we wel uit.' Hij wilde zo vroeg leveren omdat hij dezer dagen met Commandant der Strijdkrachten Dick Berlijn naar de Nederlandse troepen in Uruzgan zou afreizen.

Dit laatste telefoontje met Elsevier-buitenlandchef Oene van der Wal (36) tekent Tromp: productief en professioneel en met contacten op het hoogste niveau. Bij Defensie en Buitenlandse Zaken - hij was ruim een kwart eeuw lid van de Adviesraad Internationale Vraagstukken -, maar ook in 'de' politiek. Tromp kende iedereen in de PvdA, maar ook de buitenlandspecialisten van andere partijen, ambassadeurs en vele anderen.

Zijn eerste column in Elsevier verscheen op 22 september 2001, anderhalve week na de terreuraanslagen in New York en Washington. Volgens Tromp was 'niet een oorlog uitgebroken, maar een misdaad gepleegd - en wel van een immense omvang. Met misdadigers voer je geen oorlog. Ze moeten worden vervolgd en berecht, kost wat kost.'

Voor Elsevier-hoofdredacteur Arendo Joustra (49) waren er drie redenen om Bart Tromp als columnist aan te trekken: 'Hij was onafhankelijk, eigenzinnig en deskundig.' De afspraak was dat hij alleen over buitenlandse onderwerpen zou schrijven. Voor Het Parool schreef Tromp toen immers al bijna twee decennia een wekelijkse column over binnenlandse politiek.

Zijn Elsevier-columns gingen vaak in tegen de mening van de lezers, zegt Joustra. 'Maar een opinietijdschrift is een marktplaats van ideeen. Tegenspraak brengt je verder. Een mening kun je naast je neerleggen, argumentatie niet.'

Bart Tromp, op 16 oktober 1944 in Sneek geboren, was de middelste van drie kinderen. Zijn ouders hadden een drogisterij annex fotozaak. Omdat hij zelf de lagere school niet had afgemaakt, wilde zijn vader dat zijn kinderen naar het gymnasium gingen. Daar schreef Tromp voor de schoolkrant Rostra. 'Bart kon het hardst lopen en het snelst denken van ons allemaal,' zegt klasgenoot Tony van der Meulen (60), schrijvend
hoofdredacteur van het Brabants Dagblad. 'Tijdens de lessen zat hij stiekem een boek te lezen en hij wist alles van de vorstenhuizen van Europa.'

Op het gymnasium leerde Tromp zijn latere vrouw kennen, Willemien Brattinga (62). 'Bart had toen al een sterk gevoel voor recht en onrecht. Ik viel op zijn onafhankelijke geest. Hij was erudiet en legde mij geschiedenis uit. Maar Bart won ook de 100 meter sprint bij de Friese jeugdkampioenschappen, had met zijn broer en zus een zeilboot en nam mij mee naar de opera. Wij deelden de passie voor muziek.'

Na zijn studie sociologie in Groningen doceerde Tromp achtereenvolgens aan de universiteit in Eindhoven, Leiden en Amsterdam. In 1966 werd hij lid van de PvdA. Hij was onder meer afdelingsvoorzitter in Eindhoven, zat in het partijbestuur en de partijraad. Het aanbod om op zijn 28ste Kamerlid te worden, sloeg hij af. De positie als luis in de pels paste hem beter. Van de baantjesjagers binnen de partij moest hij niets hebben.

'Met de PvdA had hij een haat-liefde-verhouding,' zegt partij-ideoloog Rene Cuperus (47), die op de dag van Tromps overlijden voorafgaand aan een afdelingsvergadering in Den Haag met Tromp zou dineren in diens favoriete Indonesische restaurant Garoeda. 'Hij marchandeerde niet met zijn opvattingen en ging tegen de keer in. Ten tijde van Nieuw Links, jaren zeventig, was hij rechts en nu links. Een Friese stijfkop, wars van mode.'

Tromp keerde zich tegen de oppervlakkigheid in de partij en wilde terug naar de wortels van de sociaal-democratie. Die zag hij als het ideale kompas voor de toekomst. 'Daarin was hij heel rechtlijnig,' zegt Cuperus. 'Verder had hij een maniakaal geheugen. Hij was een monument van de partij.'

Oud-uitgever Martin Ros (69) van de Arbeiderspers publiceerde een groot aantal boeken van Tromp en zat met hem in de redactie van het Jaarboek voor het democratisch socialisme. 'Bart had een fenomenale kennis van de binnen- en buitenlandse politiek en was een geweldig stilist. Jacques de Kadt was zijn voorbeeld. Als columnist vond ik hem een parel. Alleen met zijn veldtocht tegen die arme Bush was ik het niet eens.'

In felle bewoordingen keerde Tromp zich column na column tegen de oorlog in Irak. De Amerikaanse president George W. Bush en de Britse premier Tony Blair noemde hij 'leugenaars'. Met dat standpunt had de Britse ambassadeur in Den Haag Colin Budd (61) grote moeite. Begin jaren tachtig waren ze nog samen voor plaatsing van de kruisraketten, maar nu stonden ze lijnrecht tegenover elkaar. 'Bart was een zeer moedig man. Hij heeft nooit geaarzeld tegen de stroom in te gaan. Hij was eloquent en kon erg goed schrijven, op basis van uitstekende research. En hij was zeer warm in zijn vriendschap.'

Na een conflict verliet hij in 2003 de universiteit van Leiden. Volgens sommige collega's van de vakgroep politieke wetenschappen liep Tromp de kantjes eraf en was hij alleen maar bezig met zijn schnabbels. 'Allemaal jaloezie,' zegt zijn broer Hylke Tromp (70), oud-hoogleraar polemologie in Groningen. 'Hij was te goed en deed te veel. Bart gaf college, schreef studieboeken en publiceerde uitzonderlijk veel.'

Arthur Docters van Leeuwen (62) leerde Tromp kennen in zijn rol als bestuursvoorzitter van het Nederlands Gesprek Centrum, een particuliere denktank over de samenleving. 'Bart zat in het presidium en was zeer actief. Hij kende iedereen en wist altijd alles. Voor een nieuw project schreef hij een stuk over de geschiedenis van de solidariteit in de gezondheidszorg. Hij was ook een geweldige causeur en kende alle roddels.'

Hoe vilein Tromp ook schreef, in de omgang was hij beminnelijk. 'Zijn stukken waren nooit persoonlijk bedoeld,' zegt zijn vrouw. Hij schreef altijd met muziek op de achtergrond: Verdi, Bruckner, Wagner, Schubert, Strauss. 'Bart was een geordend denker en had een encyclopedie in zijn hoofd. Hij was altijd bezig, maar had ook voldoende tijd voor ons en onze dochter Heleen (24). Hij was heel trots dat zij in New York stage loopt bij de Verenigde Naties.'

Tromp was nog lang niet uitgeschreven. Deze week verschijnt een heruitgave van zijn veelgeprezen biografie van Karl Marx, met een nieuw hoofdstuk. Verder werkte hij aan drie boeken, vertelde hij zijn broer. Woensdag 20 juni overleed Bart Tromp thuis in Den Haag na een hartstilstand. Hij werd 62 jaar.