BESTE MIDDEL VOOR VREDE

Nederland komt er niet slecht vanaf: het behoort tot de twaalf stabielste staten ter wereld op de Failed States Index die voor het tweede achtereenvolgende jaar is opgesteld door het maandblad Foreign Policy en het Fund for Peace. De index is niet ingrijpend veranderd sinds vorig jaar. De lijst van failed states wordt nu aangevoerd door Sudan, gevolgd door Congo en Ivoorkust. Irak staat op de vierde plaats, Pakistan en Afghanistan op respectievelijk tien en elf.

De index probeert op basis van objectieve indicatoren van stabiliteit, varierend van de omvang van de vluchtelingenstromen tot de staat van de economie, elk land een plaats in de rangorde te geven. De index zegt niets over achtergronden en oorzaken. Iemand die daar wel op ingaat, is de Franse historicus en demograaf Emmanuel Todd. In Apres l'empire (2002) stelt hij vast dat er een nauwe samenhang bestaat tussen alfabetisme en politieke stabiliteit. Hoe lager het eerste, hoe groter de tweede.

Een samenhang is geen oorzakelijk verband, anders zou het eten van ijsjes zomerse dagen teweegbrengen. Niettemin tekent Todd op dat in de afgelopen decennia de alfabetisering in de hele wereld sterk is toegenomen. Zelfs in Afghanistan is het percentage van de bevolking dat kan lezen en schrijven tussen 1980 en 2000 gegroeid van 18 tot 47. Als dit in hetzelfde tempo doorgaat, is over 25 jaar de hele wereld gealfabetiseerd.

Centraal in het betoog van Todd staat het effect van alfabetisering op het geboortecijfer. Hier is wel degelijk sprake van oorzaak en gevolg. Want als vrouwen leren lezen, schrijven en rekenen, krijgen zij greep op hun leven en wordt geboortebeperking mogelijk. Ook hier gaat het om een structurele ontwikkeling. In 1981 lag het gemiddelde geboortecijfer in de wereld op 3,7 kinderen per vrouw. Twintig jaar later was dit gezakt tot 2,8. Bij een geboortecijfer van 2,1 groeit noch krimpt de wereldbevolking. Todd acht het mogelijk dat dit rond 2050 het geval is. (Maar van de grote historicus William McNeill heb ik geleerd dat een stabiele bevolkingsomvang nog nooit heeft bestaan.)

Todd constateert nu dat de combinatie van lage geboortecijfers en alfabetisme gunstig is voor de ontwikkeling van een democratie. Al komt die meestal slechts tot stand als gevolg van grote sociale problemen, varierend van burgeroorlogen tot revoluties: de geschiedenis van Europa zit er vol mee. De Failed States Index wordt aangevoerd door staten met lage alfabetiserings- en hoge geboortecijfers.

Belangwekkend is ook dat een analyse van geboortecijfers laat zien dat er in dit opzicht geen sprake is van 'de islamitische wereld'. Het islamitische Azerbeidzjan had in 2001 een geboortecijfer van 2, maar het eveneens grotendeels islamitische Niger scoorde 7,5. Turkije en Iran hadden in dat jaar geboortecijfers van 2,5 en 2,1 - het laatste is even hoog als dat van de Verenigde Staten. Zulke cijfers weerspreken voor de zoveelste keer de teneur van het even domme als invloedrijke boek van Samuel Huntington, The Clash of Civilizations, want ze bewijzen dat zijn 'islamitische beschaving' helemaal niet bestaat.

Op basis van zulke cijfers steunt Todd de these van de Franse islamoloog Gilles Kepel, dat de politieke islam moet worden beschouwd als een overgangscrisis. Die was allang over zijn hoogtepunt heen op het moment dat Osama bin Laden zijn actie tegen de Verenigde Staten ondernam.

Maar niet overal: vooral in Arabische staten is de demografische revolutie nog niet begonnen. Daar zijn vrouwen niet geletterd, afhankelijk, en nog altijd 'zoontjesfabrieken', zoals Ayaan Hirsi Ali ze noemt. Ook het Arab Human Development Report legde al de nadruk op de achterstelling van vrouwen. Dit zou de voornaamste verklaring zijn voor de economische en sociale achterlijkheid van de Arabische wereld.

Kijken we naar Todds indicator, het geboortecijfer, dan scoren Irak (5,6), Pakistan (5,7) en Saudi-Arabie (5,8) het hoogst in het Arabische deel van de wereld. Het niet-Arabische Afghanistan scoort 6: dat is bijna drie keer zo hoog als buurland Iran.

Deze cijfers liegen er niet om. Ze verklaren waarom deze landen momenteel de meest instabiele en minst geslaagde staten ter wereld zijn, al is dat tot nu toe alleen in Irak en Afghanistan manifest geworden in burgeroorlogen. Maar als deze niet zijn ontbrand door Amerikaanse interventie, dan zijn ze er toch zeker door versterkt.

De les: de emancipatie van de vrouw is het beste middel voor vrede en vooruitgang.