Bijlmerenquête

Ondervragers als Rob Oudkerk, die heel goed wist dat hij de zaak bedonderde, zetten ambtenaren als bedriegers weg.

Lang geleden werd Theo van den Doel, toen beroepsofficier, door Frits Bolkestein benaderd om Kamerkandidaat van de VVD te worden. Van 1994 tot 2003 zat hij in de Tweede Kamer. Zijn militaire carrière kon hij daarna niet voortzetten, maar daardoor kreeg hij wel de ruimte voor een terugblik op zijn Haagse belevenissen.

Die terugblik opent met zijn toetreding als net afgestudeerd officier tot de VVD, in 1979. Uit zijn overwegingen om dat te doen spreekt geen grote snuggerheid. De voornaamste overweging was dat hij zich ‘ mateloos had geërgerd aan het kabinet-Den Uyl, dat stijf stond van de atoompacifisten’. Het was hem kennelijk ontgaan dat dit kabinet, met PvdA-ministers (Henk Vredeling en Bram Stemerdink) op Defensie, de verstrekkende investeringsbeslissingen om tot een betere krijgsmacht te komen had genomen die voorgaande bewindslieden, niet zelden oud-generaals van de VVD, nooit hadden durven nemen. De enige die als atoompacifist in dat kabinet had kunnen zitten, trad daarom juist níet tot dat kabinet toe: de leider van de toen nog bestaande Christelijk-Historische Unie, Roelof Kruisinga.

Van den Doel was geen opzienbarend Kamerlid en daarvan leggen deze memoires getuigenis af. Keer op keer klaagt hij erover dat zijn standpunten, zelfs als ze zijn afgedrukt op de opiniepagina van NRC Handelsblad, geen reactie uitlokken. Ik vrees dat hij deze klacht kan herhalen als het over dit boek gaat, Binnenhof 1A. Haagse belevenissen 1991-2003, (Aspekt, Soesterberg), want het bevat geen bijzondere gezichtspunten of originele analyses. Onthullingen over de binnenkamers van het Binnenhof biedt hij ook al niet –wat hem overigens siert.

Wat zijn terugblik echter de moeite waard maakt, is zijn terugblik op hoe het toe is gegaan bij de Bijlmerenquête, naar de toedracht van het neerstorten van een vrachtvliegtuig van de Israëlische luchtvaartmaatschappij El Al in de Bijlmermeer, in oktober 1992.

Tot die enquête besloot de Tweede Kamer (tegen de zin van de VVD) op weinig meer dan op basis van een krantenartikel dat zich in het toestel ingrediënten voor chemische wapens hadden bevonden. Zonder het gebruikelijke vooronderzoek begon de enquête, met als taak de lading te achterhalen.

Van den Doel werd lid van de commissie en bemerkte tot zijn verbijstering dat de andere leden geheel andere oogmerken hadden. De meesten van hen zijn inmiddels uit de politiek verdwenen. Tara Oedayraj Singh Varma, GroenLinks, wegens een vermeende dodelijke ziekte, Theo Meijer, CDA, de voorzitter, die een schoonheidsspecialist en een kledingadviseur in dienst had genomen (hier wordt Van den Doel vilein), Marijke Augusteijn, D66, spoorloos verdwenen, en natuurlijk Rob Oudkerk, toen nog PvdA.

Na 99 voorgesprekken kwamen de openbare verhoren, die door de televisie werden uitgezonden. Van den Doel toont overtuigend aan dat de commissie uit onkunde grove fouten maakte en bij die openbare verhoren een volstrekt onjuist beeld van de ware gang van zaken vestigde. ‘ Onder de pet houden’ werd echter een staande uitdrukking en ondervragers als Oudkerk, die heel goed wist dat hij de zaak bedonderde, zetten ambtenaren die competent en integer hadden gehandeld, als bedriegers weg.

Helemaal nieuw is dit verhaal niet, maar zo precies is niet eerder uiteengezet hoe in het bijzonder Meijer en Oudkerk het onderzoek ondergeschikt maakten aan hun ijdelheid en politieke ambities.

Dat opportunisme strekte zich ook uit tot de staf van de commissie. Wat Van den Doel schrijft over het geknoei door het hoofd daarvan, zou kiezers te denken moeten geven. Want deze Marnix Norder is nu kandidaat-lijsttrekker voor de PvdA in Den Haag, nadat hij twee jaar geleden ook in Zuid-Holland lijsttrekker is geweest.

Hoewel Meijer, Oudkerk en de andere commissieleden wisten dat in de publieke verhoren de suggestie was gewekt dat op Schiphol gevaarlijke lading was ingeladen (terwijl die daar nu juist was uitgeladen), weigerden zij dat publiekelijk recht te zetten. Het is maar één van de vele voorbeelden die een getergde Van den Doel in detail beschrijft van de wijze waarop deze volksvertegenwoordigers de Bijlmerramp gebruikten om carrière te maken.

Daar is het gelukkig niet van gekomen. Alle leden van de enquêtecommissie hebben de politiek inmiddels verlaten, soms vrijwillig, meestal gedwongen. Dit boek toont overtuigend aan dat dit geen verlies voor de publieke zaak is geweest.