Bolkestein

ALWEER DRIE jaar geleden baarde de fractieleider van de VVD, Frits Bolkestein, veel opzien met een verhaal waarin hij vier uitgangspunten formuleerde ten aanzien van de integratie van 'minderheden'. (Wat een rare term is dat toch, net als 'allochtonen' - letterlijk 'elders geborenen'. Lang niet alle minderheden worden tot 'de minderheden' gerekend, en zeer veel elders geborenen tellen niet als 'allochtonen'.)

Vrijwel iedereen viel toen over Bolkestein heen. Klaarblijkelijk had hij een taboe doorbroken. Het rare was dat niemand wist te omschrijven wat dat taboe dan wel was. Niemand ging ook in op de kern van Bolkesteins betoog. Iedereen - en onder hen bevonden zich ministers, staatssecretarissen, kamerleden en hoogleraren - sloofde zich toen uit in het bedenken van insinuaties en verdachtmakingen aan het adres van de voorman der VVD.

De kern van het verhaal van Bolkestein was echter simpel en duidelijk. Naarmate Nederland meer mensen van andere culturen en religies opneemt, naarmate Nederland in allerlei opzichten meer 'pluralistisch' wordt, dienen vier fundamentele politieke beginselen buiten kijf te blijven, zo stelde Bolkestein: 'Over scheiding van kerk en staat, vrijheid van meningsuiting, verdraagzaamheid en nondiscriminatie kan niet worden gemarchandeerd. Ook niet een klein beetje.' De critici van toen wrongen zich in allerlei bochten om toch vooral maar niet op deze vier punten in te gaan.

Nu is Bolkestein met een heel ander voorstel in het nieuws gekomen, of liever gezegd: hij heeft zich ermee in het nieuws gedrongen. In het televisieprogramma Brandpunt ontvouwde hij zondagavond een plan van zes punten om de toestroom van buitenlandse vluchtelingen ('asielzoekers') in Nederland te beperken. Daarover heerst nu al drie dagen opschudding, en dat is kennelijk ook de bedoeling geweest van de auctor intellectualis.

Duidelijk is dat het hier niet ging om een spontaan antwoord op de vraag van een scherpzinnige televisiejournalist, noch om een onberaden reactie in een debat. Niemand bedenkt in de hitte van een televisie-opname ter plaatse een plan van zes punten.

Wie zich nu kwaad maakt om de inhoud van dit 'plan', gaat voorbij aan een voorafgaande vraag. Het vraagstuk van de asielzoekers is niet nieuw voor Nederland, niet nieuw voor de VVD en niet nieuw voor de lijsttrekker van deze partij. Het was er ook al toen de VVD zijn ontwerp-verkiezingsprogramma schreef en het was er nog steeds toen de VVD dit ontwerpprogramma omzette in het definitieve programma voor de Tweede-Kamerverkiezingen.

Ik weet niet precies hoe de interne besluitvorming bij de VVD feitelijk verloopt. Vroeger werden verkiezingsprogramma's daar geschreven door Hans Wiegel, die daarbij een onontstoken bolknak als schrijfgerei hanteerde. Zijn peetvader Van Riel prees hem de hemel in: 'Dat is een keurige man. Daar komt geen boek over de vloer.' Van de weeromstuit zegt Bolkestein steeds maar weer - liefst gefotografeerd met op de achtergrond zijn goed gevulde boekenkast - dat hij geen intellectueel is, nee, zeker niet; ongeveer op dezelfde manier als Henry Kissinger met een rood hoofd ontkent dat hij op welke manier dan ook ('none whatsoever') ooit iets van Machiavelli heeft geleerd.

De vraag dringt zich dus op: waarom staan die zes punten van Brandpunt-Bolkestein niet in het verkiezingsprogramma van de VVD? Heeft deze partij zo weinig oog voor de maatschappelijke realiteit dat men bij de opstelling van het program domweg heeft vergeten een plan als dit erin op te nemen? Of heeft Bolkestein zo weinig gezag in zijn eigen partij dat hij er niet in is geslaagd zijn opvattingen te laten doordringen tot het verkiezingsprogramma en heeft hij in arren moede maar buiten de reguliere kanalen der partijdemocratie de publiciteit gezocht?

Hoe het ook zij, het blijft onduidelijk waar de VVD nu voor staat. Van het zes-puntenplan is al niet veel meer overgebleven, nu de gebruikelijke stofwolken zijn neergedwarreld. Bij nadere toelichting blijkt het hier vooral om het intrappen van open deuren te gaan. In overeenstemming met de grammatica van de politieke beeldspraak gaat dit intrappen van open deuren wel gepaard met het vissen in troebel water.

Een intelligent politicus als Frits Bolkestein wist natuurlijk van tevoren dat de lancering van een plan dat na twee dagen voornamelijk uit lucht blijkt te bestaan, alleen maar dient tot stemmingmakerij. Hij zal er de verwachting bij koesteren dat deze zijn partij electoraal ten goede komt. Dat is heel goed mogelijk: een deel van de kiezers laat zich graag door suggesties en sfeertekeningen beinvloeden en verkiezingsprogramma's worden alleen maar gelezen door een klein aantal journalisten, politici en politicologen.

Mogelijk electoraal gewin gaat in dit geval echter ten koste van politieke geloofwaardigheid. Bolkestein kan niet tegelijkertijd deelnemen aan het politieke debat en dat op bepaalde punten zelfs openen - zoals in zijn betoog over de integratie van minderheden - en daarnaast ten koste van weerloze vluchtelingen stemmen proberen te winnen.