Burgeroorlog

Elsevier, 15 oktober 2005
Verwerping grondwet zou situatie in Irak nog uitzichtlozer maken

Officieel telt het nieuwe Iraakse leger nu 115 getrainde bataljons. Twee weken geleden verklaarde generaal John Abizaid, de bevelhebber van het Amerikaanse Central Command, op vragen uit de Senaat, dat daarvan slechts één in staat is tot zelfstandig opereren. Voor zover het Iraakse leger bestaat, is het vrijwel volledig in etnische eenheden opgedeeld. Alleen een in Bagdad gelegerd bataljon heeft een gemengde samenstelling, een weerspiegeling van het feit dat de hoofdstad soennitische, sjiitische en Koerdische bewoners heeft.

Op 15 oktober stemt Irak over de ontwerpGrondwet. De minst slechte uitkomst is dat deze wordt aangenomen. Zeker is dat niet, want deze is verworpen als in ten minste drie van de negentien provincies tweederde van de kiezers tegen stemt. Verwacht wordt dat de soennieten de Grondwet afwijzen. Zij vormen in vier provincies de overgrote meerderheid.

De Grondwet vormt allesbehalve de basis voor een democratische rechtsstaat, daarover zijn zelfs de aanhangers van president George W. Bush het eens. Die wijzen erop dat de prachtige frasen over vrijheid in de Amerikaanse Grondwet een kleine eeuw lang de instandhouding van slavernij niet in de weg hebben gestaan. Daarmee menen ze de kwalijke bepalingen in de Iraakse constitutie over de invloed van de islam op wet en recht en de aantasting van de rechten van de vrouw te vergoelijken.

De Grondwet stelt bijvoorbeeld dat er geen wet mag worden aangenomen die ‘in strijd is met gevestigde wetsbepalingen van de islam’. Aangezien die niet zijn vastgelegd, is dat een uitnodiging tot bemoeienis van de islamitische clerus met de wetgeving. Die wordt bovendien gegarandeerd doordat deskundigen op het gebied van de islam deel zullen uitmaken van het federale Hooggerechtshof.

Het goede nieuws is dat dit Hooggerechtshof niet zoveel te zeggen krijgt, onder andere omdat de Koerden niet onder de indruk waren van het Amerikaanse voorbeeld, waar van ‘onpartijdigheid’ weinig bleek toen het Amerikaanse Hooggerechtshof in 2000 op zuiver partijpolitieke gronden Bush tot president benoemde.

De federale bepalingen in de constitutie tellen uiteindelijk minder zwaar dan het belangrijkste kenmerk ervan: een grote mate van autonomie voor afzonderlijke landsdelen. De federale regering gaat eigenlijk alleen over defensie en buitenlandse zaken. De wetten van de landsdelen krijgen voorrang op de federale wetgeving. 

Aanvaarding van de ontwerp-Grondwet leidt zo tot een feitelijke drie- of vierdeling van Irak. De Koerden genieten al autonomie sinds de Golfoorlog van 1990-1991. Zij zijn nooit van plan geweest daarvan ook maar iets in te leveren en met deze Grondwet krijgen ze hun zin. De Koerdische regio wordt een semi-onafhankelijke staat, met eigen leger en belastingen en een seculiere wetgeving. Het sjiitische zuiden zal één of misschien twee regio’s vormen, eveneens nagenoeg onafhankelijk, en daar zal islamitische wetgeving naar Iraans (of als het heel erg misgaat Talibaans) model worden ingevoerd. De nu al bestaande invloed van Iran zal dan nog verder toenemen, maar tot deze streken beperkt blijven.

Vrouwen en niet-sjiitische Irakezen zullen er een flinke prijs betalen voor hun ‘bevrijding’ door de Amerikanen. De soennieten kunnen akkoord gaan met hun eigen regio, omdat de Grondwet voorziet in evenredige verdeling van de winsten op olie, die vooral wordt gewonnen buiten de gebieden die zij bewonen. Bagdad krijgt volgens de constitutie een speciale status, wat, gezien de daar woedende burgeroorlog tussen sjiieten en soennieten, minder erg is dan het toewijzen ervan aan de sjiitische dan wel soennitische deelstaat zou zijn.

Deze uitkomst realiseert allerminst de fantasie waarmee Bush en zijn neoconservatieve adviseurs hun onberaden oorlog begonnen: een vrij en democratisch Irak dat een voorbeeld zou zijn voor de andere staten in het Midden-Oosten. Maar dat was dan ook een even wereldvreemde als arrogante utopie van maakbaarheidsideologen die in alle ernst meenden dat democratie op de punten van bajonetten tot stand kan komen, of uit de loop van tankkanonnen.

Aanvaarding van de Grondwet zal voorlopig geen eind maken aan gevechten en chaos. Die gaan door zolang de bezetting voortduurt, en ook nog na de steeds onvermijdelijker aftocht van de buitenlandse troepen. Maar een formele driedeling onder het mom van een federatie biedt de enige mogelijkheid om op termijn tot een zekere stabilisatie van Irak te komen. Verwerping leidt tot een nog uitzichtlozere burgeroorlog.

Bart Tromp