De blinde partij en de halvegare

De scheiding tussen Leefbaar Nederland en Pim Fortuyn ondermijnt de geloofwaardigheid aan beide kanten, schrijft Parool-columnist Bart Tromp. 'Fortuyn heeft bewezen een on-geleid projectiel te zijn; LN rekruteerde een halvegare als lijsttrekker, verblind door de illusie van electoraal gewin.'

DE VAL VAN Pim Fortuyn voltrok zich in nog geen 24 uur. In het uitgebreide interview in de Volkskrant maakte hij zichzelf onmogelijk met stellingnames die lijnrecht ingingen tegen het programma van zijn partij. Daarmee stelde hij een kwestie op scherp die al opgelost moest worden sinds hij als lijsttrekker was binnengehaald: zou Leefbaar Nederland een politieke partij zijn met Fortuyn als lijsttrekker, of zou de nieuwe partij niets anders zijn dan een Lijst Fortuyn, ondergeschikt aan hem in personeel en program?

Fortuyn liet vanaf het begin merken dat hij niet bereid was zich door partij en program aan banden te laten leggen. Door de zaak in het interview op scherp te stellen, liet hij de partij geen andere keus dan afscheid van hem te nemen, omdat ze inderdaad precies die Lijst Fortuyn was geworden.

Maar het alternatief, een echte Lijst Fortuyn, is een contradictio in terminis. Zo'n lijst zou alleen mogelijk zijn als er een of ander coherent program bestond waarop Fortuyn zich met anderen zou kunnen verenigen. Maar daarvan is geen sprake, nog afgezien van de al door velen vastgestelde constante in Fortuyns loopbaan: dat hij niet in staat is tot samenwerking met anderen en nooit laat maar altijd vroeg ruzie maakt.

Voor Leefbaar Nederland was wegsturen van Fortuyn al met al de enige mogelijkheid om als politieke beweging - een partij willen ze niet heten - geloofwaardig te blijven. En het was aan voorzitter Jan Nagel wel toevertrouwd het vertrek van Fortuyn zo spectaculair mogelijk publiek te maken. Hij deed dat gisteren in het Het Buitenhof heel goed, maar gleed uit toen hij de val van Fortuyn toch ook toeschreef aan een complot. Het dodelijke interview in de Volkskrant met Fortuyn was mede geschreven door politiek redacteur Hans Wansink. Welnu, openbaarde Jan Nagel, Wansink was PvdA-lid en maakte deel uit van de 'denktank' van de PvdA: de werkgroep Partijpolitieke Processen van de Wiardi Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau dat aan deze partij gelieerd is. Ten bewijze werd zelfs een document getoond.

Ik viel bijna van mijn stoel van het lachen, want ik ben voorzitter van deze geheimzinnige club en het document dat getoond werd, was het verslag van de bijeenkomst op 25 september vorig jaar. Daar had mijn oude vriend Jan Nagel ons gezelschap van politici, ambtenaren, journalisten en wetenschapsbeoefenaren diets gemaakt in de gedachtenwereld van Leefbaar Nederland.

Sommige leden van de werkgroep zijn lid van de PvdA, andere - onder wie Hans Wansink - juist niet. Ooit trachtte een nieuw lid van ons gezelschap zich bij zijn eerste aantreden bemind te maken met de mededeling dat hij nog geen lid van de PvdA was maar al wel sympathisant. Een hol gelach volgde. Ik legde hem daarop uit dat het voor de meeste leden precies omgekeerd lag.

Electoraal gewin

Bij de bijeenkomst in september was al volstrekt duidelijk dat Nagel zijn oog had laten vallen op Fortuyn als lijsttrekker. Ik heb hem toen gewezen op de risico's waarmee hij zijn partij zou opschepen. Die onderkende hij wel degelijk, maar hij streepte ze graag weg tegenover het mogelijke electoraal gewin.

Die mogelijkheid is ook de enige basis voor de overdadige en veelal onkritische aandacht die Fortuyn in de media ten deel is gevallen. Zelfs in het Volkskrant-interview dat hem noodlottig werd, heeft niet de scherpte van zijn ondervragers maar zijn eigen plompverlorenheid hem de das omgedaan. Een man die niets in maatschappij en politiek betekent behalve de grote mond die hij opzet, is serieus genomen in vrijwel alle media. In plaats van hem te negeren als een over het paard getilde narcist, tekenden kranten en weekbladen zijn grootheidsfantasieen - 'Ik ga vanuit het Catshuis regeren' - zonder commentaar op.

Dat de media Fortuyn serieus namen, schrijf ik deels toe aan hun onkunde over opiniepeilingen. In 1976 werden die als factor in de Nederlandse politiek gelanceerd door Jan Nagel en Maurice de Hond. Toen heette het dat de PvdA 28 zetels achter lag op het CDA. Een half jaar later behaalde de PvdA de grootste winst uit haar geschiedenis. In de jaren daarna voorspelde De Hond onder meer dat de Centrum-Democraten de vierde stroming in de Nederlandse politiek zouden worden en dat de Vrouwenpartij ten minste tien zetels in de Tweede Kamer zou halen. Maar een opiniepeiling is geen stembusvoorspelling.

Fortuyn is door de media ook serieus genomen omdat hij erin slaagt te suggereren dat achter de banaliteiten en borrelpraat waarin hij glorieert weloverwogen gedachten en ideeen schuil gaan. Daarvan heb ik echter nooit een spoortje kunnen terugvinden. Als je hun boeken naast elkaar legt, is vergeleken met Pim Fortuyn Jorg Haider een serieus denker.

LN-lijsttrekker Fortuyn ontliep dan ook elke inhoudelijk discussie. Een tijdje geleden kreeg ik bericht van de Leidse vereniging van politicologiestudenten. De studenten wilden een debat met Fortuyn organiseren, 'want die zegt toch maar waar het op staat' et cetera. Pim had hen te kennen gegeven dat hij slechts met een tegenstander in debat zou willen treden: ondergetekende.

Dooddoeners

Nu, dat was niet aan dovemansoren gericht. Ik lustte hem al rauw in de jaren zeventig, toen hij nog marxist was, en ik lust hem even rauw met zijn hedendaagse oppervlakkige standpuntjes. Helaas kreeg ik vorige week bericht dat Fortuyn toch maar afzag van het debat.

Dat is begrijpelijk. Het talent van Fortuyn bestaat eruit te suggereren dat achter zijn populaire dooddoeners ernstig te nemen denkbeelden over politiek en beleid schuil gaan. Daarvan is echter geen sprake bij deze 'professor', die wel een olieverf van zichzelf in toga liet vervaardigen, maar geen college gaf. 'Te schijnen, niet te zijn' is allang zijn lijfspreuk. En daar heeft Leefbaar Nederland heel opportunistisch zijn voordeel mee proberen te doen.

Het is verstandig dat de partij zich niet langer aan Fortuyns grillen uitlevert, maar de scheiding die zich het voorbije weekeinde heeft afgetekend, ondermijnt de geloofwaardigheid van Fortuyn zowel als van Leefbaar Nederland. De eerste heeft bewezen in de politiek een ongeleid projectiel te zijn - wat wilde hij met dit interview in godsnaam politiek bereiken? - de tweede rekruteerde een politieke halvegare als lijsttrekker, verblind door de illusie van electoraal gewin. Dat zij daarvan nu afscheid heeft genomen, is meer een kwestie van lijfsbehoud dan van politieke integriteit.