De erfenis van Brits-Indië

 Het is tekenend dat Pakistan de onafhankelijkheid een dag eerder viert dan India.

Op 15 augustus 1947 vond de belangrijkste dekolonisatie in de wereld plaats. India, het ‘ juweel in de kroon’ van het Britse Rijk, centrum van het koloniale imperium, werd onafhankelijk. Dat is nu 59 jaar geleden en iets om bij stil te staan, vanwege wat er daarna is gebeurd. Want uiteindelijk heeft deze dekolonisatie een van de gevaarlijkste regio’s in de huidige wereld opgeleverd.

Toen de toenmalige Britse premier, Clement Attlee, aan het eind van zijn leven werd gevraagd wat hij als zijn belangrijkste beleidsdaad beschouwde, antwoordde hij met karakteristieke bescheidenheid ‘ mogelijk de onafhankelijkheid van India’. Vergeet niet: Attlee was in 1945 Churchill opgevolgd; Churchill, die had aangekondigd niet over de ontbinding van het Britse Rijk te willen presideren.

Attlee’s bescheidenheid sierde hem, maar stond een zekere trots niet in de weg. Anders dan bij Nederland en de dekolonisatie van Nederlands-Indië leidde die van India niet tot geweld en afstand jegens de kolonisator. De laatste Britse onderkoning, Lord Mountbatten, bleef op verzoek van de Indiase regering na de onafhankelijkheid zelfs nog een tijdlang aan.

De tragiek van de onafhankelijkheid lag elders. Op 15 augustus 1947 kwamen twee nieuwe staten tot wording: India en Pakistan. Het voormalige Brits-Indië werd in tweeën gespleten. Eigenlijk in drieën, want Pakistan bestond uit twee delen, duizenden kilometers van elkaar gescheiden. Dat eindigde in 1971, toen na opstand en oorlog Oost-Pakistan de nieuwe staat Bangladesh werd.

De deling tussen de twee nieuwe staten liep uit op een menselijke en politieke ramp. Ze leidde tot wat tegenwoordig ‘ etnische zuiveringen’ heten van ongekende omvang. Naar schatting één miljoen mensen kwamen om: moslims, hin-does en sikhs werden vermoord omdat ze moslims, hindoes en sikhs waren. De huidige premier van India, Mammohan Singh, een sikh, komt eigenlijk uit Pakistan, zoals de familie van de huidige dictator van Pakistan, generaal Pervez Musharraf, vlak bij het Rode Fort in de Indiase hoofdstad Delhi woonde.

Tegenwoordig circuleren landkaarten die de wereld geografisch willen inrichten door de grenzen van staten samen te laten vallen met die van etnische of religieuze groepen. Dat is altijd het recept voor een ramp, want wie dit criterium hanteert, creëert onmiddellijk het probleem van minderheden. Pakistan moest een staat voor de moslims van India worden. Maar er leven meer moslims in India dan in Pakistan. En over Jammu en Kashmir staan Pakistan en India nog steeds tegenover elkaar.

Het streven naar onafhankelijkheid kreeg al snel na de Grote Muiterij van 1857 vorm. De Congrespartij werd in 1885 opgericht. Maar een afzonderlijke moslimstaat maakte geen deel uit van het onafhankelijkheidsstreven. Dat deze er kwam, is in feite het werk van één man, Mohammed Ali Jinnah, net als zijn tegenvoeter Nehroe gepokt en gemazeld in Engeland. Achteraf is wel gezegd dat de Britten nooit met zijn nastreven akkoord waren gegaan als ze geweten hadden dat Jinnah in 1946 al stervende was. Zeker is dat aan zijn ijveren geen massale volksbeweging ten grondslag lag. Pakistan is een uitermate elitaire uitvinding. Jinnah stierf in 1948, maar toen had hij zijn zin gekregen. (Een groot deel van het huidige India bestond in 1947 overigens uit afzonderlijke vorstendommen. De eerste actie van het leger van de nieuwe staat India was gewapenderhand een eind te maken aan hun semi-onafhankelijkheid.)

India en Pakistan hebben in de laatste 59 jaar drie, bijna vier zinloze oorlogen met elkaar gevoerd. Beide landen geven meer uit aan defensie dan aan onderwijs, terwijl het overgrote deel van hun bevolking lezen noch schrijven kan. Beide staten hebben met kolossale inspanningen atoombommen geconstrueerd en geleide projectielen gekocht om ze op elkaar af te kunnen schieten. Maar ‘ de Pakistaanse staat’ bestaat in het grootste deel van het land niet. Baluchistan en het gebied aan gene zijde van de Khyber Pas: daar heeft het nucleaire Pakistan niet veel over te vertellen. Hier doolt Osama bin Laden, hier heersen de Taliban.

Het is tekenend dat Pakistan de onafhankelijkheid een dag eerder viert dan India. Ik vraag me 59 jaar later af wie er mee is opgeschoten, de deling van Brits-Indië. De bewoners evenmin als de wereld, dunkt me.