De erfenis van Zheng He

 In 1998 kocht een Chinees bedrijf van Oekraine de Varyag, een vliegdekschip waarvan de kiel al was gelegd in 1985. Na de desintegratie van de Sovjet-Unie erfde Oekraine het casco. Dat had het niet afgebouwd, maar verkocht voor een mooi bedrag aan China. Het werd naar Macao gesleept, waar het zou worden getransformeerd tot een drijvend casino.

 Maar nu ligt het in een droogdok, alvast grijs geschilderd. Alles wijst erop dat het alsnog als oorlogsschip wordt voltooid. Het zou dan het eerste capital ship van een zeegaande vloot zijn. China wil in 2020 vijf nieuwe nucleaire onderzeeboten operationeel hebben en het bouwt daarnaast twintig conventionele. Dit alles wijst op een breuk met een langdurige traditie waarin China zich maritiem beperkte tot kustverdediging.

 Geen enkele traditie is echter voor eeuwig. Er is een korte periode geweest waarin China de wereldzeeen bevoer. Dat was in het begin van de vijftiende eeuw. Zeven expedities verkenden toen onder leiding van 'admiraal' Zheng He de wereld ver buiten het Rijk van het Midden. Zij landden op de kusten van India en Arabie, en drongen door tot Oost-Afrika. Het is waarschijnlijk dat een ervan Kaap de Goede Hoop bedwong.

 Zheng He (1371-1433) was een eunuch, afkomstig uit een voornaam islamitisch geslacht, die overigens boeddhist werd. Eunuchen vormden een belangrijke bestuurlijke elite in het Chinese Rijk omdat zij werden geacht geen andere belangen te dienen dan die van de keizer. Waarschijnlijk vanwege zijn militaire kwaliteiten in de strijd tegen de Mongolen kreeg Zheng He het commando over de uitgaande zeemacht. China kende toen geen marine, dus ook niet zoiets als de rang van admiraal. De vloten waarover hij het bevel voerde, hebben huns gelijke niet gekend. Hoewel de grootste van zijn schepen eigenlijk niets anders waren dan tamelijk omvangrijke versies van riviergaande jonken, met een geringe diepgang, overtroffen zij alles wat er daarvoor en daarna aan houten schepen is gebouwd.

 De Santa Maria van Columbus kon bij wijze van spreken rondjes varen in het ruim van Zheng He's admiraalsschip. Zijn vloten telden tussen de twintig- en dertigduizend opvarenden, voornamelijk soldaten.

 Het bestaan van deze ontdekkingsreizen is pas in de jaren veertig ontdekt, dankzij de Nederlandse sinoloog J.J.L. Duyvendak. Van de ene dag op de andere was er een eind gekomen aan de Chinese vlootexpedities. Vanaf 1436 mochten zeegaande schepen niet meer worden gebouwd. De kaarten en logboeken van Zheng He's vloten gingen, waarschijnlijk moedwillig, verloren. De hoofdstad van de Ming-dynastie werd van Nanking aan de kust, naar Peking verplaatst. China keerde zich naar binnen, omdat de heersende factie aan het keizerlijk hof voor eens en voor altijd een eind wilde maken aan dure overzeese avonturen en daarvan ook alle sporen liet uitwissen. Tot Duyvendak in 1937 een gedenksteen ontdekte die aan vernietiging was ontsnapt.

 Algemeen bekend werden de expedities van Zheng He pas door Gavin Menzies, een gepensioneerde onderzeebootcommandant van de Royal Navy. In zijn even fascinerende als omstreden bestseller 1421 The Year China Discovered the World (2002) beweert hij dat de Chinese vloten nog veel verder zijn gekomen dan op grond van bestaand historisch onderzoek vastligt. De prestaties van Zheng He zijn echter ook zonder Menzies serieus te nemen al indrukwekkend genoeg.

 Dankzij al deze publiciteit is Zheng He nu in China een nationale held. Hij wordt er gevierd als in Nederland Michiel de Ruyter. Net als bij ons spelen daarbij andere motieven dan louter historische waardering. De Ruyter moet plotseling dienstdoen als nationaal rolmodel. In China staat de waardering voor Zheng niet los van de bouw van een zeegaande, blue water-oorlogsvloot. Daaraan zit echter een mooie kant. Want zijn expedities waren niet gericht op verovering of buit. Hun doel was niets anders dan de verbreiding van het prestige van het Chinese Rijk met vreedzame middelen. Zheng He's zeesoldaten vochten niet. Ze moesten alleen China's macht demonstreren.

 Het huidige regime in China beroept zich, als het gaat om de uitbreiding van zijn marine, nu op het voorbeeld van de vloten van Zheng He. Dat gebeurt onder de slogan 'China's opkomst is vreedzaam'. Het minste wat daarvan valt te zeggen, is dat het overeenstemt met het vaandel waaronder Zheng He's expedities de oceanen doorkruisten.