De Euro-wetenschap

Het congres over 'Europese integratie en de Europese geest' dat vorige week in de Deense stad Aalborg plaatsvond, werd geopend met een lezing door de Noorse geleerde Johan Galtung. De universiteit van Aalborg is nog geen twintig jaar oud en ontworpen naar de mode van toen. Zij ligt dus buiten de stad en vertoont grote gelijkenis met een complex munitiebunkers. In die tijd was 'projectonderwijs' in, en grote hoorcolleges uit. Daarom beschikt de hele universiteit maar over twee collegezalen waar meer dan dertig mensen in kunnen.

Ik arriveerde in een daarvan te laat. In plaats van de levende Galtung zag ik een enorm videoscherm en daarop gaf Galtung postmodern college. Hij had een gebloemd Hawaii-hemd aan, dat wel sterk contrasteerde met het kille en regenachtige Aalborg. Nu is Galtung alweer sinds jaren verbonden aan de universiteit van Hawaii, zodat ik tot de conclusie kwam dat hij zijn toespraak op videoband had opgestuurd. In werkelijkheid bleek hij in zijn zomerse dracht de andere collegezaal toe te spreken.

Jaren geleden voerde Galtung het Noorse verzet tegen toetreding tot de Europese Gemeenschap aan. Nu stelde hij dat een 'federatie' de enige juiste staatkundige oplossing is voor welk geopolitiek probleem dan ook. Het was niet de enige propositie die hij verkondigde met een stelligheid alsof het hier een goed onderzocht en van empirisch gewicht voorzien punt betrof. Maar Galtung onderzoekt al jaren niets meer, hij weet alles al. In zijn publikaties verwijst hij alleen nog maar naar zijn geschriften.

Fascisten

Dus hield hij zijn gehoor voor dat de Kroaten allemaal fascisten waren, die de Serviers hadden aangedaan wat de Duitsers de joden aandeden en dat ze daarom door de EG waren erkend. Want 'het fascisme' tast het priveeigendom niet aan - en daar draait het om in Europa en het Westen.

Het voordeel van een congres dat door Johan Galtung wordt geopend is, dat het daarna alleen maar beter kan worden. In zesenvijftig seminars bogen de ruim zevenhonderd deelnemers zich over de meest uiteenlopende onderwerpen, die slechts gemeen hadden dat ze iets met 'Europa' van doen moesten hebben.

Van die deelnemers viel me de samenstelling op, omdat die zelf iets zegt over 'Europa'. Er waren veel Japanse en Amerikaanse geleerden en, dankzij speciale subsidies, ook tamelijk veel deelnemers uit Oost-Europa en de nieuwe staten van het GOS. En een duidelijke Israelische delegatie. Maar Zuid-Europa ontbrak vrijwel geheel: geen of nauwelijks Italianen, Fransen, Spanjaarden, Portugezen, een enkele Griek (uit Groot-Brittannie). Zoals op vrijwel elk wetenschappelijk congres was de voertaal Engels, maar dat kan toch niet afdoende deze vreemde afwezigheid verklaren.

Ik heb vanzelfsprekend niet alle seminars kunnen bijwonen, maar opvallend was dat het bij de meeste klaarblijkelijk onmogelijk bleek de politiek van vandaag de dag buiten de deur te houden. Zelfs het seminar over 'Europese muziek - feit of fictie?' ontsnapte daar niet aan, toen twee vrouwelijke musicologen uit Zagreb met behulp van bandjes lieten horen dat 'typisch Kroatische' en 'typisch Servische' liedjes op de tekst na identiek waren.

Ja, de politiek van vandaag - dat was ook op deze conferentie bovenal het probleem van het nationalisme. En zelfs hier bleef het geen academische kwestie. Natuurlijk: zuiver academische kwesties kwamen ook aan de orde.

Zo'n congres is ten slotte bedoeld om een Japanse professor hier een paper te laten voorlezen in het seminar over 'Kierkegaard als Europees denker' en een Amerikaanse geleerde te laten uitleggen wat de invloed van de toneelwerken van Lessing zou kunnen zijn geweest op de Europese eenwording. Die papers komen dan weer in een boek en zo is de internationalisering van de wetenschap weer een stapje verder.

Dat is toch wat anders dan een Georgisch echtpaar dat een paper voordroeg met als strekking dat het begrip 'mensheid' een leeg en abstract begrip is, maar 'natie' daarentegen de natuurlijke, ja biologische vorm van samenleven is.

Om de ongemakkelijke stilte waarin dit verhaal werd ontvangen te breken, vroeg de voorzitter de Georgier zijn these nog eens toe te lichten door ons duidelijk te maken waarom de Abchaziers niet bij Georgie horen. Dit had hij beter niet kunnen doen. Een enorm ingewikkeld verhaal volgde, waarvan ik in ieder geval heb onthouden dat de eigenlijke Georgiers zelf ook weer uit twintig verschillende 'naties' bestaan en dat ze drie talen en twee godsdiensten delen.

De politiek kwam ten slotte nog een keer aan de orde in de rede die Anker Jrgensen voor het voltallige congres hield over Europa na het Deense referendum. Jrgensen is de grand old man van de Deense sociaal-democraten, die nu in de oppositie zijn.

Twee stukken

Het Verdrag van Maastricht bestond naar zijn zeggen eigenlijk uit twee stukken. In het eerste ging het om feitelijke, als zodanig omschreven stappen, die genomen zouden worden na de voltooiing van de gemeenschappelijke markt. Hij noemde afspraken op het gebied van het milieu, veiligheidsnormen in de industrie. Zulke zaken vond hij mooi en daar was hij ook voor geweest, net als alle andere Deense partijen en politici.

Veel minder was hij te spreken over het andere deel: de vage en niet werkelijk uitgewerkte ideeen over politieke en monetaire samenwerking, en over een toekomstige gemeenschappelijke defensiepolitiek. Vanwege de angst en vrees die dat deel onder de Deense bevolking opriep, had een meerderheid tegen gestemd, vermoedde hij. En dat terwijl Europese samenwerking steeds noodzakelijker wordt.

Merkwaardig genoeg lijken de consequenties van het Deense 'nee' vergeten, nu iedereen zich druk maakt over het Franse referendum. De Britse minister-president John Major stelde vorige week dat een Frans 'nee' een eind aan het Verdrag van Maastricht zou maken. Maar het verdrag gaat alleen door als alle lidstaten het ratificeren. En Denemarken heeft dat geweigerd. Dat telt net zo zwaar als een eventueel 'nee' van Frankrijk.

Ik krijg de indruk dat de voorstanders van Maastricht ten opzichte van Denemarken hun kop in het zand steken en hopen dat het wel weer over gaat. Maar dat gaat niet vanzelf. Daarom vroeg ik Jrgensen na afloop of hij niet vond dat het op de weg van Denemarken lag met een initiatief te komen dat de impasse kan doorbreken. Hij vond dat wel een mooie gedachte en legde er nog eens de nadruk op dat op dit punt geen tegenstelling bestaat tussen regering en oppositie.

Maar de rest van zijn antwoord was zo omslachtig, dat ik niet denk dat vanuit Denemarken een oplossing zal komen. In zoverre bleef het wetenschappelijke karakter van het congres ongeschonden.

Paroolcolumnist Bart Tromp, die hoogleraar internationale betrekkingen is aan de Universiteit van Amsterdam, bezocht vorige week in Denemarken een congres over 'Europese integratie en de Europese geest'. Onvermijdelijk speelde de politiek een rol op het congres, waar deelnemers uit Zuid-Europa praktisch geheel ontbraken. Ook dat laatste zegt iets over 'Europa'.