De kracht van Europa

Elsevier 02-07-2005

Na de referenda in Frankrijk en Nederland is er een smog van euroscepsis neergedaald op het continent. Bij het wegblazen daarvan kan het recente boek van Mark Leonard, verbonden aan het Centre for European Reform, goede diensten bewijzen. 

In Why Europe will run the 21st century constateert hij dat vijfhonderd jaar in Europa een vorm van politieke organisatie is uitgevonden, die in effectiviteit alle andere, van stadsrepublieken tot wereldrijken, in ded schaduw stelde en uiteindelijk ook deed verdwijnen: de natie-staat. In de afgelopen halve eeuw is in datzelfde Europa een nieuw model ontstaan, dat volgens Leonard net als de natiestaat een aaanstekelijke werking op de rest van wereld uit gaat oefenen: de Europese Unie.

Maar Europa is toch verdeeld, een politieke en militaire dwerg? Zeker. Maar de gangbare opvatting dat politieke macht uit de loop van een kanon komt, is achterhaald. Kijk maar naar de VS, die ondanks hun militaire doninantie zwakker zijn geworden in de afgelopen jaren. De EU laat zien dat politieke macht heel anders in elkaar zit. Leonard noemt daarvan zeven aspecten.

De eerste is de onzichtbaarheid ervan. ‘Europa’ werkt via de nationale politieke instituties, die Europese wetgeving implementeren en toepassen. 

De tweede is dat de EU nu juist niet een staat is, maar een netwerk van samenwerkende machtscentra. De burgers in Europa profiteren daardoor enerzijds van de grootste markt in de wereld, maar behouden anderzijds hun nationale identiteit, en de eigen inrichting van belastingen, sociale zekerheid, onderwijs en gezondheidszorg. Dat de EU een netwerk is, en niet een superstaat, verklaart ook waarom het geen vijanden heeft. aantrekkelijk

De macht van Europa bestaat er dan ook niet uit dat het andere landen bedreigt met interventie om zijn zin door te zetten. Het ergste wat de EU andere landen aan kon doen, is ze het uitzicht op lidmaatschap ontzeggen. Het is verbluffend om te zien wat voor effect deze vorm van ‘soft power’ al heeft uitgeoefend op Turkije en een aantal staten op de Balkan. Zeker als je het vergelijkt met al die keren dat de VS militaire interventie hebben gebruikt om ‘orde op zaken te stellen’, zoals recentelijk in Haïti.

Het geheime wapen van de EU is de wet. Militaire macht mag dan tot wisseling van regime in Afghanistan en Irak hebben geleid, maar daarbij zijn nog geen maatschappelijke veranderingen tot stand gebracht. De Poolse samenleving is echter vergaand veranderd door het lidmaatschap van de EU, dat met zich meebracht de vrijwillige overname van de meer dan 80.000 pagina’s Europese wet- en regelgeving, het acquis communitaire.

De vijfde machtsfactor van Europa is dat het niet alleen de grootste interne markt ter wereld is, maar in termen van sociale gelijkheid, energiebesparing en de verhouding tussen werk en vrije tijd, vormt een voor de rest van wereld een aantrekkelijk synthese van economisch liberalisme en sociaal-democratische stabiliteit en welvaart.

In de zesde plaats is Europa de redding van de nationale democratie , omdat juist door het delen van macht in Europees verband, de nationale politieke beslissingen ertoe doen. Leonard noemt als contrast Noorwegen, geen EU-lid. Het Noorse parlement is niet aan ‘Europa’ gebonden en dus volledig soeverein. Maar het heeft geen macht over veel van de kwesties waar het over beraadslaagt, het is ‘sovereign of everything and master of nothing’. Hij heeft Noorwegen vergeleken met Ierland, wel lid van de EU, met betrekking tot de export van zalm, en laat zien dat juist dankzij dat lidmaatschap Ierland meer te zeggen heeft over deze export, dan Noorwegen.

Tenslotte levert de vorm van politieke organisatie die Europa heeft aangenomen een paradigma dat ver buiten zijn grenzen invloed uitoefent. Er is een ‘Eurosfeer’ ontstaan, waarin niet alleen de 450 miljoen burgers van de lidstaten leven, maar 1,3 miljard mensen in de ongeveer 80 andere staten die via handelsovereenkomsten, investeringen en hulp met de EU zijn verbonden. En overal in de wereld, van Zuid-Amerika (Mercosur) tot Afrika (Afrikaanse Unie) tot Azië (Asean) wordt geprobeerd het succes van Europa na te volgen.

Nu onze regering de uitslag van het referendum alleen maar weet te vertalen in de benepen eis ‘ons geld terug’, biedt Mark Leonard een verfrissende visie op het belang voor Europa ook voor Nederland. 

Bart Tromp