De luis in de pels van de PvdA

 Ik weet niet hoe het u vergaat, maar bij de recente, vaak duistere verwikkelingen in de Nederlandse politiek, in het bijzonder in de PvdA, mis ik het heldere licht van Bart Tromp. Hij overleed reeds vijf jaar geleden, maar bezit nog onbedreigd, met 27 jaar, het duurrecord als columnist van Het Parool. Daarbuiten stond hij bekend als PvdA-ideoloog, maar dat was hij nu juist niet, zoals zijn zojuist postuum verschenen bundel met artikelen De loden bal van het socialisme leert. Hij was een scherp beschouwer en criticus, geen bedenker of vernieuwer van ideologieën. Hij fileerde ze, hij ontwierp ze niet.

Het beste in dit boek zijn de biografische gedeelten: Erflaters over Marx, Kautsky en Bernstein, en Sociaaldemocraten in de praktijk, met precieze politieke portretten van De Miranda, De Kadt, Drees en Attlee, bij welke laatste onmiskenbaar Tromps grootste sympathie ligt. A mouse shall lead us, zeiden ze toen hij werd verkozen tot Labourleider, maar na 1945 wist hij met al zijn bescheiden, nuchtere vasthoudendheid meer hervormingen van de Britse maatschappij tot stand te brengen dan enige premier voor of na hem. Meer ook dan Drees in Nederland, van wie Tromp schetst hoe hij zich altijd bewust bleef van zijn socialistische doeleinden, maar ook van de beperkingen die hem in het verzuilde Nederland dwongen tot een politiek van 'kleine stapjes' binnen 'smalle marges'.

'Glashelder' is de typering die je het eerst te binnen schiet voor Tromps stijl. Ook in meer abstracte beschouwingen, zoals over 'wereldsysteemanalyse' of de 'massapartij' treedt hij naar voren als de ideale docent, die zelfs de ingewikkeldste vraagstukken met een anekdote en ironie inzichtelijk weet te maken. Wel treft de lezer het gevoel dat alles wat met het voorheen 'reëel bestaande socialisme' te maken heeft al irrelevant lijkt te zijn geworden en thuis hoort in een museum van oudheden. Waarom moeten we het marxisme nog kennen?

Tromps kritiek op de verbastering van ideologie en democratie in de PvdA is echter nog altijd relevant en de moeite waard om te lezen. Alleen zou je hem soms, zoals vaak bij scherpzinnige critici, willen toeroepen of hij nu wil vertellen hoe het dan allemaal wél moet. Maar als luis in de pels van de moderne sociaaldemocratie wordt hij node gemist.

Bart Tromp: De loden bal van het socialisme Prometheus, EUR34,95.