De markt: van wieg tot graf

De markt: van wieg tot graf

‘Verzorgingsstaat’ is eigenlijk een wat vreemd woord, dat vermoedelijk pas in de jaren zestig algemeen in omloop is gekomen. Daarvóór sprak men van de ‘ welvaartsstaat’, een verbastering van het Engelse ‘ welfare state’. Wie het abominabele niveau van de huidige Britse verzorgingsstaat ziet, kan zich niet voorstellen dat lang geleden de Britse ‘ welfare state’ voorbeeld en inspiratie voor de opbouw van de Nederlandse was.Nog tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam een politiek breed samengestelde commissie onder voorzitterschap van de liberaal Sir William Beveridge met een blauwdruk voor een herinrichting van de samenleving waaruit armoede en gebrek zouden zijn gebannen dankzij een samenhangend stelsel van sociale zekerheid. Het plan-Beveridge boekte algemene geestdrift. Dit verklaart mede waarom in juni 1945 de Britse kiezers voor een Labour-regering kozen: zij vertrouwden, waarschijnlijk terecht, niet dat Churchill zich als eerste minister voor de realisering ervan in zou zetten.

Het Britse voorbeeld inspireerde de commissie- Van Rhijn die na de oorlog in Nederland over de inrichting van de sociale zekerheid adviseerde en het heeft zijn sporen hier inderdaad achtergelaten. Op één punt echter niet. Beveridge placht zijn plan in toespraken en redevoeringen voor te stellen als de organisatie van sociale zekerheid ‘ van de wieg tot het graf’, een omineuze uitdrukking die kon worden uitgelegd als staatszorg voor het leven. (Zo bedoelde Beveridge het niet. Hem ging het erom dat er voor alle stadia in de levensloop van een mens garanties tegen armoede en gebrek zouden bestaan.)

Minister-president Jan Peter Balkenende heeft nu bij gelegenheid van de nieuwe miljoenennota geproclameerd dat de mensen niet langer ‘ van de wieg tot het graf’ zullen worden verzorgd door de overheid. Daarmee plaatste hij zich in een even lange als huichelachtige confessionele traditie, waarin de verzorgingsstaat wordt voorgesteld als een collectivistisch, staatszorgelijk monster. Deze traditie is huichelachtig, omdat de Nederlandse verzorgingsstaat is opgebouwd door kabinetten waarvan altijd confessionele partijen een invloedrijk deel uitmaakten. De voornaamste architect van het stelsel van sociale zekerheid dat in de jaren zestig tot stand kwam en met de WAO en Bijstandswet werd afgerond, is KVP-minister Gerard Veldkamp geweest.

Maar huichelarij is vandaag de dag een politieke deugd – zie hoe Gerrit Zalm zich even grijnzend als schaamteloos opmaakt om als minister van Financiën de ‘ puinhopen’ op te ruimen die hij als minister van Financiën in twee vorige kabinetten heeft veroorzaakt. En dan wekt het zorg en verbazing dat het politiek cynisme onder kiezers nog nooit zo groot is geweest!

Heel lang geleden, in de jaren vijftig, bij de behandeling van het wetsontwerp voor de AOW, wierp een voorgangster van Balkenende ook al de PvdA voor de voeten dat deze de mensen ‘ van de wieg tot het graf’ door de staat wilde laten verzorgen. Dat was freule Wttewaal van Stoetwegen (Chistelijke Historische Unie) en zowel minister-president Willem Drees als Ko Suurhoff, minister van Sociale Zaken, reageerde als door een adder gebeten.Op zoiets waren socialisten allerminst uit. Zij wilden juist dat mensen, die door omstandigheden buiten hun verantwoordelijkheid niet in staat waren in voldoende mate in eigen onderhoud te voorzien, ondersteund werden opdat ze weer zelfstandig aan het maatschappelijk verkeer konden deelnemen. Vanuit dit perspectief was Drees dan ook geen liefhebber van de termen ‘ welvaartsstaat’ of ‘ verzorgingsstaat’. Hij prefereerde het woord ‘ waarborgstaat’. Wie de pretentieuze uitspraken van Balkenende hoort, volgepakt met tegeltjeswijsheden over ‘ eigen verantwoordelijkheid’, of het gesnater van uiteenlopende fractie-‘ specialisten’ in de Tweede Kamer over de ‘ afschaffing’ dan wel ‘ volledige vernieuwing’ van de verzorgingsstaat, krijgt de indruk dat bij de huidige generatie politici geen enkel benul bestaat van de oorspronkelijke argumenten voor de inrichting van de sociale zekerheid, noch van inzicht in de wijze waarop succesvol aanpassingen en vernieuwingen in dit stelsel kunnen worden aangebracht. Er is alleen maar sprake van tamelijk brute en onberedeneerde bezuinigingen, die slechts worden toegejuicht door cynische VVD’ers, omdat die verwachten dat het door hen voorgestane armoedestelsel dan vanzelf tot stand komt.

Na alle zegeningen op het gebied van energievoorziening, trein- en taxivervoer die de burger de laatste tien jaar is gaan genieten dankzij het vastberaden vasthouden aan de neoliberale mantra van privatisering en (veronderstelde) marktwerking, is het nu kennelijk de beurt aan de sociale zekerheid. Net zo goed als de huidige generatie politici er geen weet meer van heeft waarom in een verleden dat nog niet zo ver achter ons ligt, publieke voorzieningen tot stand kwamen als gevolg van het falen van de markt, zo is ook deze vergeten waarom sociale zekerheid werd georganiseerd op basis van solidariteit tussen alle burgers.