De partij van Wouter Bos

De partij van Wouter Bos

Wij zien hier de rode haan rondpronken, maar zonder de ideologische veren die Wim Kok hem indertijd uitrukte.

bart tromp

Jaren geleden constateerde Bertus Mulder, een kenner, dat beginselprogramma’s eerder het verleden vastleggen dan een blik vooruit bieden. Voor het op 1 mei gepresenteerde ontwerp-beginselprogramma van de PvdA geldt dit nog meer dan voor zijn vier voorgangers. Men kan het als ‘ Paars’ kwalificeren; een smakeloos en krachteloos document, vol dooddoeners in reclametaal. Trefzeker is de openingszin, ‘ Politiek doet ertoe’, door Jan Blokker bestempeld als de evenknie van ‘ Melk moet’.In dit ontwerp is de geschiedenis afgeschaft en daarmee de notie dat er maatschappelijke structuren bestaan die systematisch ongelijkheid en aantasting van de leefomgeving veroorzaken. In plaats daarvan wordt een rozig beeld opgeroepen van individuen die het zelf doen, maar bij ‘ pech en tegenslag’ door de sociaal-democratische politiek omhoog worden getrokken. Traditionele doelstellingen als emancipatie en culturele verheffing zijn opgegeven. Individuele risicoderving is in de plaats getreden van maatschappijhervorming. Wij zien hier de rode haan rondpronken, maar zonder de ideologische veren die Wim Kok hem indertijd uitrukte, en zijn helemaal terug in de hoogtijdagen van Paars, indertijd door mij gekarakteriseerd als de tijd waarin de top van de PvdA niet wist voor welk woord hij benauwder was: kapitalisme of socialisme. Beide woorden zijn dan ook met zorg uit dit ontwerp geschrapt.

In een tweetal interviews (NRC Handelsblad en de Volkskrant van zaterdag) werd fractieleider Wouter Bos en partijvoorzitter Ruud Koole de vraag voorgelegd welke andere partij het niet eens kon zijn met de inhoud van dit ontwerp-programma . Met grote overtuiging luidde beider tevreden antwoord: “De SP! ” Het is een eigenaardige manier om het paarse karakter van dit ontwerp-programma te onderstrepen: de SP als de partij waarvan de PvdA zich het duidelijkst onderscheidt.

Onder Paars verloederde de PvdA, zich alsmaar ‘ vernieuwend’, tot een lijst-Kok, een proces waarvoor Koks opvolger, Ad Melkert, de prijs zou betalen. Nu is het de uitgesproken opzet van Bos de PvdA te reduceren tot een lijst-Bos. Dat staat niet in het ontwerp-programma, dat over staat en democratie alleen maar dooddoeners bevat – zo lees ik dat de PvdA voor het beginsel one man, one vote is. Maar bij de presentatie van dit ontwerp kwam Bos met het voorstel dat in het vervolg in de PvdA een lijsttrekker rechtstreeks door de leden moet worden gekozen op basis van een eigen programma, dat daarna het verkiezingsprogramma van de partij wordt.Men moet goed tot zich laten doordringen wat van deze gedachte de consequenties zijn. Het houdt in dat de PvdA ophoudt een politieke partij met een eigen programma te zijn, waarover door de leden wordt besloten. Het programma wordt opgesteld door de lijsttrekker, en de coterie van hovelingen en adviseurs zonder politieke verantwoordelijkheid die hij om zich heen heeft verzameld, in een proces dat zich aan de openbaarheid onttrekt.Ik heb indertijd het besluit van het PvdA-bestuur de voorzitter van de fractie in de Tweede Kamer door alle leden te laten kiezen, beoordeeld als een verkeerde reactie op het optreden van Pim Fortuyn. Of iemand geschikt is de fractie voor te zitten, kan het best worden beoordeeld door andere fractieleden. Wat dit aangaat is overigens al gebleken dat de PvdA en Bos weliswaar een succesvolle verkiezingscampagne hebben gevoerd, maar dat de lijsttrekker onhandig opereerde in de formatie en tot nu toe geen grote indruk als parlementariër heeft gemaakt.

Belangrijker is dat iemand die rechtstreeks is gekozen, zich aanmatigt dat hij het nu wel voor het zeggen heeft. Ik heb daarvoor het begrip ‘ plebiscitaire democratie’ bedacht, en dat zien we nu bij Bos werkelijk geïllustreerd worden. Keer op keer, of het nu gaat over de keus van de PvdA voor een door de gemeenteraad gekozen burgemeester, dan wel over het verkiezingsmanifest van de PvdA voor de Europese verkiezingen, neemt hij daarover geheel persoonlijke, andere standpunten in. Aan de andere kant ontloopt hij de discussie in de PvdA, desnoods met als argument dat hij voor het Politiek Forum geen tijd had omdat Harry Mens hem riep. Zijn arrogantie gaat nu al zo ver dat hij weigert over zijn eigen geheime programma (‘ radicale keuzes’) het debat in de PvdA aan te gaan. Maar ook dat is zeer Paars. Niet vreemd voor wie zich herinnert dat Bos daarvan een hartstochtelijk vertegenwoordiger was.