De stroom valt weer uit

LANGZAMERHAND begon ik de pointe te bereiken in mijn toespraak tot het bruidspaar, op een mooi terras aan de Nieuwe Maas, toen met een ferme klap de geluidsinstallatie het begaf. Even dachten kwaadwilligen aan sabotage, maar al gauw bleek dat de elektriciteit in dit deel van de grootste havenstad ter wereld was uitgevallen. Pas uren later keerden licht en geluid terug.

Geen unieke ervaring: de laatste jaren zijn grootscheepse storingen in het stroomnet een regelmatig terugkerend fenomeen geworden. Het gevolg, naar men zegt, van verwaarlozing van het onderhoud en gebrek aan vakkundig personeel. En dat is dan weer de uitkomst van de privatisering van de nutsbedrijven, die het geld van de klanten liever gebruiken om voetbalclubs te sponsoren dan om de kwaliteit van de elektriciteitsvoorziening te garanderen, om maar de zwijgen over de getalsmatige uitbreiding van het management, want zonder managers kan er niet op de markt worden gefunctioneerd.

De concurrentie tussen de stroombedrijven gaat uiteindelijk eveneens ten koste van de kwaliteit van de stroomleverantie, want de onophoudelijke reclamecampagnes bedoeld om klanten van elkaar af te pikken, kosten geld dat niet besteed kan worden aan investeringen en onderhoud. En dan moet de volledige liberalisering nog van de grond komen; die is voorzien voor 1 januari 2004.

De zogenaamde vrije markt in energie zal hoogstwaarschijnlijk, na een chaotische periode van fusies, overnames en splitsingen, leiden tot een oligopolie waarin de Europese markt beheerst wordt door vijf tot zeven superbedrijven. Volgens de theoretici van de vrije markt leidt dit uiteindelijk tot verlaging van de tarieven en verbetering van de stroomleverantie. Het naargeestige van de situatie is dat in Nederland en Europa de theoretici aan de macht zijn. Zij drijven liberalisering en privatisering door op basis van abstracte modellen en redeneringen die met de praktijk van alledag geen rekening houden. Zij zijn blind voor onbedoelde, maar zeer reele gevolgen van hun gedrijf. De Energieraad bracht een paar maanden geleden een uiterst kritisch rapport uit over de voorgenomen liberalisering van de energievoorziening. De raad maakte zich zorgen over de betrouwbaarheid en betaalbaarheid ervan en zag geen concurrentie ontstaan.

Maar met deze liberaliseringsoperatie gaat het precies hetzelfde als met alle voorgaande. Men doet alsof het hier een natuurverschijnsel betreft, waartegenover de mens machteloos staat. Of de nadelen worden gebagatelliseerd als 'aanloopmoeilijkheden' die op den duur plaats zullen maken voor een ideale toestand, zoals communisten de tekorten van het reele bestaande socialisme afdeden als groeistuipen die men maar moest ondergaan ten gunste van het profijt dat toekomstige generaties van de geplande socialistische samenleving zouden trekken.

Het is de combinatie naiviteit, betweterij en utopisch liberalisme die zo angstaanjagend is bij de architecten van de liberaliserings- en privatiseringsgolf welke nu al bijna tien over Nederland en Europa spoelt. Eurocommissaris Frits Bolkestein, belast met de portefeuille marktwerking, gaat door voor een nuchter man. Maar ik vond het schokkend toen hij indertijd de grote stroomcrisis in Californie toeschreef aan een gebrek aan marktwerking en een teveel aan regulering. Hij baseerde zich kennelijk op de toenmalige uitleg van de Amerikaanse regering, waar vice-president Cheney een onderzoeksgroep had aangevoerd die alleen uit leiders van energiebedrijven bestond. Een recent rapport van de Federale Commissie van Toezicht op de Energievoorziening heeft echter de lezing van Cheney niet alleen ontzenuwd, maar ook aangetoond dat de stroomcrisis het gevolg was van de manipulaties van stroombedrijven om hun tarieven en winsten te verhogen. Als Bolkestein zo'n goedgelovige in marktwerking blijft, kunnen straks de lichten in Europa in een klap plotseling uitgaan.

Een andere liberalisering is kortgeleden officieel mislukt verklaard, nadat opeenvolgende ministers het steeds maar weer over 'gewenningsproblemen' hadden gehad: die van de taxitarieven. Die zijn als gevolg van de liberalisering fors gestegen, de service en betrouwbaarheid zijn nog verder afgenomen en van een vrije keus voor de klant is geen sprake. Dat zijn allemaal gevolgen die iedereen die geen theoreticus in marktprocessen is, kon zien aankomen en ook heeft zien aankomen. Maar regering en de meerderheid van het parlement zijn als suffe schapen achter de hersensspinsels van Economische Zaken blijven aanlopen. En nu het allemaal op niets dan ellende is uitgelopen, neemt niemand de verantwoordelijkheid of bekent tenminste dat men er helemaal naast heeft gezeten . Na de chaos van de liberalisatie is in sommige steden nu een vast tarief, los van de gereden afstand, ingevoerd. Dat werkt succesvol, maar zondigt tegen het evangelie van de marktwerking.