De truc van Wouter Bos

De truc van Wouter Bos

Tweederde van de deelnemers aan het referendum onder pvda-leden wees de rechtstreeks gekozen burgemeester af.

bart tromp

‘ De politieke vernieuwing’ in Nederland wordt nagestreefd door de democratie buiten spel te zetten. De drie grote partijen, PvdA, CDA en VVD, beloofden in hun verkiezingsprogramma’s een door de gemeenteraad gekozen burgemeester. Na de verkiezingen verloochenden de laatste twee partijen die belofte. Ze legden zich in het regeerakkoord vast op een rechtstreeks gekozen burgemeester om daarmee de steun van D66 te kopen.De drie partijen gingen daarna nog verder en legden in het regeerakkoord vast dat deze vernieuwing vóór de volgende verkiezingen gerealiseerd moest zijn, opdat de kiezers er niet aan te pas konden komen. Het wetsvoorstel werd vervolgens zó ingericht dat het geen grondwetswijziging vereiste, want was dat wel het geval geweest, dan had het niet zonder verkiezingen aangenomen kunnen worden.

Wie deze minachting voor democratie, kiezer en programma alleen bij de regeringspartijen denkt te vinden, heeft het mis. De PvdA maakt het nog bonter. Wouter Bos werd indertijd tot lijsttrekker gekozen zonder dat in zijn campagne een rechtstreeks gekozen burgemeester een rol speelde. En zoals gezegd herhaalde de PvdA in haar verkiezingsprogramma haar traditionele voorkeur voor een door de gemeenteraad gekozen burgemeester. Maar na de verkiezingen en na de formatie begon Bos zich uit te spreken voor een rechtstreeks gekozen burgemeester.

Toen het partijcongres vorig jaar de PvdA-fractie ervan dreigde te weerhouden in deze zin van het verkiezingsprogramma af te wijken, dreigde Bos achter de schermen met ‘ een onaanvaardbaar’. Een eigenaardig compromis kwam tot stand: vóórdat de fractie van het verkiezingsprogramma wilde afwijken, moesten de leden per referendum worden geraadpleegd. Vervolgens werd een commissie ingesteld die een rapport over deze burgemeesterskwestie moest opstellen, en tegelijkertijd begon in de partij een intensief debat over de voors en tegens van een rechtstreeks gekozen dan wel een door de gemeenteraad aangewezen burgemeester. De commissie kwam uiteindelijk met een advies, waaraan voorstanders van beide standpunten zich konden laven. Het lijdt geen twijfel of Bos verwachtte dat het referendum hem alsnog gelijk zou geven. Hij heeft bij herhaling naar voren gebracht dat ‘ vernieuwing’ van de PvdA het best gerealiseerd kan worden buiten de normale processen van interne democratie om. Het middel bij uitstek daartoe is de rechtstreeks gekozen leider, die juist door zijn rechtstreekse verkiezing partij (en fractie) kan passeren. Onder de deelnemers aan de debatten in de partij tekende zich echter een duidelijke meerderheid af voor het bestaande PvdA-standpunt. Bijna wanhopig probeerde Bos tijdens het schriftelijke referendum het tij te keren door in een noodeditie van zijn e-mailkrantje de leden die niet aan dat debat hadden deelgenomen, te mobiliseren, door degenen die vast wilden houden aan het verkiezingsprogramma, van ‘ arrogantie’ en ‘ regenteske argumenten’ te beschuldigen.

Het mocht niet baten. Tweederde van de deelnemers aan het referendum, waaraan ruim dertig procent van de leden deelnam, wees de rechtstreeks gekozen burgemeester af. Twee weken geleden moest de Tweede Kamer stemmen over een al onder Paars voorbereide wijziging van de Grondwet, waarbij de benoemingswijze van de burgemeester uit de Grondwet wordt gehaald. Deze ‘ deconstitutionalisering’ is indertijd voorgesteld zonder een specifieke benoemingswijze in het vooruitzicht te stellen. Dat ligt nu anders: de deconstitutionalisering is door dit kabinet feitelijk gekoppeld aan de komst van een rechtstreeks gekozen burgemeester. Geen wonder dat zich in de PvdA-fractie een meerderheid aftekende om tegen te stemmen. Opnieuw sprak Bos het machtswoord, om te voorkomen dat democratische besluitvorming zou uitlopen op het onmogelijk maken van de rechtstreeks gekozen burgemeester zonder verkiezingen.

Dit arrogante optreden heeft in de PvdA veel ergernis gewekt, en dat terwijl over twee weken het partijcongres is. In dit licht wordt de plotselinge aankondiging van Bos begrijpelijk dat de PvdA-fractie een initiatiefwetsontwerp zal indienen om de burgemeester voortaan door de gemeenteraad te laten kiezen. Op die manier kan hij het doen voorkomen alsof hij zich alsnog aan het programma en de uitslag van het referendum houdt. Maar hij doet dit voorstel met geen ander doel dan het te laten verwerpen, want hij weet heel goed dat het op dit moment volkomen kansloos is. Een lijsttrekker die het programma van zijn eigen partij moedwillig saboteert en daarbij de democratie in en buiten zijn partij negeert, dat is inderdaad ‘ nieuwe politiek’.