De volgende ijsschots

MOOI IS HET allemaal niet verlopen. In de Akkoorden van Dayton was sprake van 'fair and free' verkiezingen in Bosnie, maar die uitdrukking is al weken geleden door alle betrokkenen stilzwijgend buiten de orde verklaard. Hoofdwaarnemer Ed. van Thijn wil nog enkele aanmerkingen van gewicht maken bij de stembusuitslag, maar hij weet net zo goed als ieder ander dat die er niet toe doen: de uitslag van de Bosnische verkiezingen zal geldig worden verklaard.

Voor zover ik het kan beoordelen, is dat een technisch correcte slotsom. Deze verkiezingen waren zeker 'democratischer' dan die van 1936 in de Sovjet-Unie, niet veel minder dan de verkiezingen in Zuid-Vietnam van 1967 en minstens zo 'democratisch' als de frauduleuze voorverkiezingen van de Democraten in Texas in 1948, die Lyndon B. Johnson uiteindelijk president van de Verenigde Staten maakten, dankzij de stemmen van 87 dode kiezers in Alice, Duvall County.

Wat was er nodig geweest om ze ongeldig te verklaren? De meest gezaghebbende hedendaagse politicoloog op het gebied van de democratie, Robert A. Dahl (emeritus-hoogleraar aan de Universiteit van Yale) formuleerde een kwart eeuw geleden acht institutionele vereisten waaraan voldaan moest zijn om te kunnen spreken van 'democratie' (of 'polyarchie', zoals hij het noemde in een vergeefse poging voor het 'hoera-woord' democratie een neutrale term te stellen).

Het is misschien wat frikkerig (maar daarom vanuit de paarse eis van 'studeerbaarheid' juist weer heel goed) om Dahls lijst na te lopen voor de Bosnische verkiezingen:

- Vrijheid van vereniging en vergadering. Daarvan was maar in beperkte make sprake als het ging om bijeenkomsten van andere politieke partijen dan de Kroatische HDZ in Herzegovina, van andere partijen dan Karadzic' SDS in de 'Republika Srpska', en van andere partijen dan Izetbegovic' SDA in het 'Moslim'-deel van Bosnie. Dat een SDA-aanhanger ongestraft met een ijzeren staaf de voormalige Bosnische minister-president Silajdzic, lijsttrekker van een multi-etnische partij, heeft neergeslagen, is daarvan het meest sprekende voorbeeld.

- Vrijheid van meningsuiting. Deze bestond niet of nauwelijks voor andere partijen dan de drie bovengenoemde in hun respectievelijke territoria.

- Het recht om te kiezen. In beginsel beschikten alle volwassen bewoners van Bosnie daarover. In de praktijk werd dit recht ingeperkt door de opzettelijke vernietiging van bevolkingsregisters en het beletten van de terugkeer van vluchtelingen naar hun woonplaatsen.

- Verkiesbaarheid voor openbare ambten. Voorzover mij bekend was deze formeel gewaarborgd.

- Het recht van politici stemmen te winnen. De uitoefening van dit recht werd politici van andere partijen dan de genoemde drie veelal in meerdere of mindere mate bemoeilijkt.

- Niet gemonopoliseerde informatiebronnen. Daar was geen sprake van. De nieuwsvoorziening van de media was in handen van de drie partijen, dat wil zeggen dat elke partij het nieuwsmonopolie bezat in het eigen territorium.

- Vrije en eerlijke verkiezingen. Dat begrip stond ook in de Akkoorden van Dayton. Het is tekenend dat de internationale instanties die op die verkiezingen toezicht moesten uitoefenen, weken geleden al overschakelden op slappere bewoordingen.

- Een overheid die zich laat sturen in haar beleid door de voorkeuren van de burgers. In zijn algemeenheid onderschrijf ik dit criterium van Dahl, maar ik vind het feitelijk te ruim om 'er iets mee te doen'. In het geval Bosnie zou het echter geconcretiseerd kunnen worden door te kijken in hoeverre de partijen zich opstellen binnen het politieke raamwerk van de Akkoorden van Bosnie. Dan is het zonneklaar dat met name de Bosnisch-Servische SDS daartegen onverholen propaganda heeft gevoerd. Ook van de twee andere grote partijen moet de goede trouw in dit opzicht in twijfel worden getrokken.

Er is geen twijfel dat de 'internationale gemeenschap' de verkiezingen als geldig zullen aanvaarden. Een leerzaam gedachtenexperiment zou inhouden: wat zou er zaterdag gebeurd moeten zijn om ze niet als geldig te doen aanvaarden? Het lijstje van Dahl herinnert ons eraan dat democratie meer inhoudt dan het feit dat mensen in een stemhokje hun stem uit kunnen brengen.

Oorspronkelijk waren deze verkiezingen bestemd als eindpunt van de internationale bemoeienis met Bosnie-Hercegovina. Dat was een vrome hoop, want in de Akkoorden van Dayton lag al besloten dat deze lidstaat van de Verenigde Naties opgedeeld zou worden, tenzij buitenlandse inmenging dat militair en civiel zou voorkomen.

Het militaire mandaat was groot genoeg, maar het is zo klein mogelijk opgevat. Zelfs aangeklaagde oorlogsmisdadigers als Mladic en Karadzic (en vele kleinere schurken) werd geen strobreed in de weg gelegd door de 60.000 man Ifor-troepen.

Het civiele mandaat was heel klein. Het viel vooral onder auspicien van de Europese Unie, die het nog kleiner maakte door Carl Bildt, die eerder al faalde als onderhandelaar namens de EU (omdat hij een deal met Milosevic aan het maken was, bleven luchtaanvallen op de Servische aanvallers van Srebrenica achterwege), tot Hoge Commissaris te benoemen. Van de meeste afspraken in de Akoorden van Dayton, gericht op een levensvatbaar Bosnie-Hercegovina, is weinig of niets terecht gekomen.

Ook goedgekeurd leveren de verkiezingen niets op. 'Dayton' komt nu neer op voortzetting van de westerse politiek inzake ex-Joegoslavie die al vanaf de ineenstorting van Tito's schepping wordt gevoerd. Deze valt het best te vergelijken met Eliza's vlucht over de ijsschotsen van de Ohio (uit De negerhut van Oom Tom, voor de ongeletterden).

'Dayton' had het eind van dat beleid kunnen inluiden, maar dat had een veel flinker optreden vereist van Ifor (wat binnen de akkoorden mogelijk was) en van de Hoge Commissaris (wat binnen de akkoorden niet onmogelijk was). Het resultaat is dat Ifor voor onafzienbare tijd zal moeten blijven, zonder dat daardoor uitzicht is op een democratisch Bosnie. Eliza sprong van schots op schots om aan de overkant te komen; in de Bosnie-politiek springt men alleen maar van de ene schots op de andere om niet in het water te vallen.