Domheid of berekening?

HET BEZOEK VAN president George W. Bush aan Europa is voorbij en aan beide kanten van de Atlantische Oceaan wordt de balans opgemaakt. De commentaren in de Atlantische media lopen uiteen.

De ene helft meent dat Bush heeft aangetoond dat hij een innemend maar ook doelbewust politicus is. Het beeld van een domme hufter uit Texas is nu wel weggepoetst. De president heeft bovendien in Europa veel 'begrip' gekregen voor zijn standpunten over een raketschild en het opzeggen van de Kyoto-overeenkomst.

De andere helft maakt melding van ergernis die Bush heeft gewekt door nergens in te gaan op kritiek die op zijn standpunten is geuit. Ergernis ook vanwege zijn optreden. Wie regeringsleiders begroet met 'Hi folks', vrijwel elke gespreksgenoot om de schouder hangt en door de wol geverfde politici en diplomaten toespreekt in een toonzetting en in bewoordingen die bij een marktkoopman passen, die maakt geen grote indruk.

Aan het einde van zijn bezoek hield Bush een 'grote rede' over Europa - van ik schat dertig minuten - waaruit naar voren kwam dat hij - en, wat erger is, zijn tekstschrijvers - eigenlijk geen verschil zag tussen uitbreiding van de Navo en die van de Europese Unie.

Die rede kon ik lezen. Voor de rest moet ik afgaan op de 'indrukken' die ons zijn overgebracht door de media. Toen de Amerikaanse president, na voor de eerste keer in zijn leven de Atlantische Oceaan te zijn overgestoken, in Madrid landde, beantwoordde hij in elk geval aan mijn verwachtingen door de Spaanse premier Aznar te begroeten als 'president Anzar'.

Het opmerkelijke van alle commentaren is echter dat ze allemaal het bezoek van Bush allereerst beschouwen als een kwestie van goede persoonlijke verhoudingen tussen hem en Europese regeringsleiders.

Het is met de grote en oude democratieen nu dus zo gesteld dat de aard van de verstandhouding tussen hun politieke leiders van doorslaggevend belang wordt geacht voor de richting waarin zij zich gaan bewegen. Hoezeer ook verbreid, vooral onder politici en hun adviseurs, het is en blijft een misvatting, die gelukkig bevestigd werd door al die merkwaardige protesten op straat.

Feitelijk heeft het bezoek van Bush alleen maar gedemonstreerd dat deze Amerikaanse regering haar eigen weg wil gaan. In een dialoog toonde Bush zich niet geinteresseerd, zodat zelfs een terughoudend man als Wim Kok geciteerd kon worden met: 'Hij luisterde helemaal niet, hij was vooral bezig zijn eigen opvattingen nog eens uit te leggen.'

In Amerikaanse kranten die Bush gunstig zijn gezind, is deze feitelijke en door niemand weersproken constatering uitgelegd als vijandigheid. Dat is een rare manier om een anti-amerikanisme in het leven te roepen dat niet bestaat.

George W. Bush bracht zijn bezoek onder de noemer 'consultatie'-overleg. Maar hij hield het bij banale reclamepraatjes voor zijn domme en ondoordachte besluiten over Kyoto en het raketschild. De VS zouden met gemak aan de milieu-eisen van Kyoto kunnen voldoen, als hun energieproductie eenzelfde efficientie zou gaan vertonen als die in West-Europa en Japan. En het niet bestaande raketschild, waarvan de technische problemen allerminst zijn opgelost, is een wel heel magere basis voor Bush' in het geheel niet ingevulde idee van een andere veiligheidspolitiek.

Bush' bezoek aan Europa is mislukt. Het is uitgelopen op een publieke constatering - gemaakt door de Zweedse voorzitter van de EU - dat men het slechts eens was over het feit dat men het oneens was. Dit bezoek heeft echter wel een kenmerkend patroon aan het licht gebracht in de politiek van Bush. Dat is een systematisch en welhaast pervers verschil tussen woorden en daden. 'Consultatie' komt er zo op neer dat je je partners vertelt wat je gaat doen, ongeacht wat zij daarvan vinden.

Dit verschil typeert niet alleen de president. Zijn nationale veiligheidsadviseur, Condoleezza Rice, publiceerde aan de vooravond van zijn bezoek een artikel met als strekking dat de VS en Europa gemeenschappelijke belangen en waarden delen. Alsof dat iets te maken zou hebben met het politieke programma van de eerste niet gekozen president van de VS!

Rice geldt als een groot licht. Maar haar eerste uitspraak in functie was dat de Amerikaanse krijgsmacht niet te veel aandacht mocht besteden aan vredesoperaties. 'De 82-ste luchtlandingsdivisie heeft wel wat beters te doen dan kinderen naar school te brengen.'

Ik heb mij vaak afgevraagd of Rice - zelf zwart - dit zei uit domheid of berekening; in 1957 stuurde president Eisenhower deze divisie naar Little Rock, Arkansas, om af te dwingen dat het onderwijs geintegreerd werd. Haar uitspraak kenmerkt hoe dan ook deze regering.