Door met het spoor

IK ZOU DIE TITEL wel zelf bedacht willen hebben, maar NRC/Handelsblad was mij voor met een hoofdredactioneel commentaar onder deze kop. Wat betreft de strekking liep dit commentaar gelijk op met dat van de Volkskrant. Beide kranten belichaamden de paarse consensus: de Betuwelijn moet er komen, koste wat kost.

Deze ferme hoofdredactionele commentaren volgden als reactie op het bericht dat het RIVM, het Rijks Instituut voor Milieu, berekend had dat de aanleg van de Betuwelijn bij nader inzien nauwelijks positieve, en mogelijkerwijze negatieve effecten voor het milieu heeft.

De kranten reageerden daarmee ook op de reactie van de regering en haar waakhonden in de Tweede Kamer die zich allerminst onder de indruk toonden van de bevindingen van het RIVM. De meest lachwekkende reactie werd in Het Parool opgetekend uit de mond van PvdA-kamerlid Crone. Hij stelde dat de uitstoot van vrachtwagens en schepen meer kankerverwekkend is dan die van de trein. Dus daarom: door het met het spoor. De Betuwelijn tegen kanker! Een heel nieuw argument, dat ongekende perspectieven opent voor ingrijpen door de overheid, op zijn minst een algemeen rookverbod.

De grofheid waarmee de kabinetten Paars I en Paars II de aanleg van de Betuwelijn doorzetten, niet gehinderd door een kritische houding van de regeringspartijen in de Tweede Kamer, is symptomatisch voor wat er mis is met deze regeringen.

In de regeringsverklaring van het eerste kabinet Kok werd hoog opgegeven over de behoefte om een open debat met de samenleving te onderhouden. Bij de Betuwelijn is daarvan geen sprake geweest. Het is een lievelingsproject van een klein clubje mislukte ondernemers en over het paard getilde ambtenaren, die de politiek voor hun karretje hebben weten te spannen. De politieke partijen hebben het vervolgens af laten weten, de VVD evengoed als D66 en de PvdA. Zij hebben geen zelfstandige analyse van het probleem gemaakt, maar zijn klakkeloos akkoord gegaan met het regeringsvoorstel. Dat was weer gebaseerd op departementaal onderzoek, waarin van te voren was bepaald dat de uitkomst ervan alleen een Betuwespoorlijn mocht zijn.

Het probleem waarvoor de Betuwelijn de oplossing moet bieden is het vervoer van containers van Rotterdam naar Duitsland, dat wil zeggen Duisburg/Dusseldorf, niet ver over de grens. Het plan voor de Betuwelijn is opgesteld zonder de alternatieven - vervoer over weg of water - in aanmerking te nemen. Dat gebeurde pas bij de commissie Hermans, die aanleg goed vond op basis van toen veronderstelde milieuvoordelen, die er nu plotseling niet meer toe doen. Een andere conditie was dat het bedrijfsleven bereid zou moeten zijn om een substantieel deel van de financiering van de treinroute voor zijn rekening te nemen.

Deze spoorweg kan immers nauwelijks een publieke voorziening genoemd worden. De voornaamste gebruikers zullen Rotterdamse overslagbedrijven zijn. Dit is ook bij het oorspronkelijke besluit over de Betuwe-spoorlijn naar voren gebracht, met als conclusie dat het bedrijfsleven op de stoep zou staan om in dit zonder twijfel winstgevende project te investeren. In de allereerste fase is toen wel gezegd dat de lijn voor vijftig procent met prive-kapitaal zou worden aangelegd.

Maar geen enkele bank of bedrijf heeft in eerste instantie geld in de Betuwelijn willen steken. De toenmalige verantwoordelijke minister, schreeuwlelijk Jorritsma (VVD) vond dat geen probleem. Banken en bedrijven zouden later wel zien hoe een interessant 'winstgevend' project de Betuwelijn was. Schreeuwlelijk Netelenbos (PvdA) volgde haar op en zong vorig jaar hetzelfde liedje. Maar tot op de dag van vandaag heeft geen enkele particuliere investeerder aan de aanleg van de Betuwelijn deelgenomen, waarvan de kosten inmiddels meer dan twee keer zo groot zijn geworden als oorspronkelijk begroot. Dit betekent dat wij als belastingbetalers tot in lengte van dagen honderden miljoenen per jaar zullen betalen om enkele Rotterdamse havenbedrijven in staat te stellen een bescheiden winst te maken.

De inhoudelijke argumenten voor de aanleg van de Betuwelijn - milieu, transportbehoefte, financiele overwegingen - zijn inmiddels allemaal achterhaald, voorzover ze dat al niet bij de oorspronkelijke beslissing waren. Het argument van de voorstanders van doorgaan is nu dat het hier om een 'strategische beslissing' gaat. Een 'strategische beslissing' ! Dat betekent in de Nederlandse politiek dat je alle beschikbare informatie negeert, je kop in het zand steekt en tegelijk een natte vinger in de lucht steekt om dan te zeggen: die kant gaan wij op.

De Betuwelijn past verder perfect in de 'missie' van Paars I en II. Weliswaar heeft de regering een hele dag op het Catshuis doorgebracht om erachter te komen waar zij eigenlijk mee bezig is, maar dat duidt er alleen maar op dat de leden ervan niet goed beseffen wat zij doen. De centrale lijn in het regeringsbeleid is immers van Nederland een distributieland te maken en infrastructuur zo in te richten dat zoveel mogelijk goederen en mensen aangevoerd en doorgevoerd kunnen worden. Een desastreus beleid, dat economisch weinig oplevert en ten koste gaat van de kwaliteit van het dichtstbevolkte land in West-Europa.