Een Zuiderzeeballade zonder eind

In het achterlijke deel van het noorden is nog onbekend dat de zuiderzee ruim 70 jaar geleden ijsselmeer is geworden.

Het was geen indrukwekkende menigte vorige week bij het Binnenhof, zo’n vijfhonderd man. Eén intercity zou ruim voldoende zijn geweest om alle demonstranten van het Noorden naar Den Haag te vervoeren. Maar de oude bekenden die ik zag, waren zonder twijfel net als anders in hun auto met chauffeur naar de hofstad gereden. Dit demonstreert overigens hun onbaatzuchtigheid: al die burgemeesters, commissarissen van de koningin en zakenmensen kwamen de aanleg eisen van een spoorlijn waarvan zij zelf nooit gebruik zouden willen maken.

Hun voetvolk bestond uit personeel dat van de bazen een dag vrij had gekregen om op kosten van de belastingbetaler te demonstreren. De voorzitter van het college van bestuur van de Rijksuniversiteit Groningen, Simon Kuiper, maakte het het bontst. Die riep alle medewerkers per e-mail op aan de demonstratie deel te nemen: ‘ er is gratis vervoer’.

De demonstratie was gericht tegen het schrappen van de plannen voor een Zuiderzeelijn, het afdankertje van nog veel megalomanere plannen van noordelijke bestuurders. Eerst hadden die zich gek laten maken door Siemens, die in Duitsland geen klant kan vinden voor zijn magnetische zweeftrein, ontworpen om veel mensen over grote afstanden zeer snel te vervoeren. Hier heette de zweeftrein nu juist geschikt voor forensenvervoer met veel haltes. Daarna zou er een hogesnelheidslijn naar Groningen moeten komen.

Toen ook deze ballon was doorgeprikt, ging het ambitieniveau terug naar een gewone spoorlijn. De aanleg van de lijn Lelystad-Zwolle, de Hanzelijn, die dit najaar begint, is niet prestigieus genoeg. Er moest een compleet nieuwe komen, de ‘ Zuiderzeelijn’, want in het achterlijke deel van het Noorden is nog niet doorgedrongen dat de Zuiderzee ruim zeventig jaar geleden het IJsselmeer is geworden.

In de loop van de jaren is het ene onderzoek na het andere verricht naar al deze plannen. Niet alleen de directe, ook de maatschappelijke kosten en baten zijn daarbij berekend, variërend van gevolgen voor het milieu tot die voor de werkgelegenheid.

De bevindingen zijn voor alle alternatieven, zelfs dat van een ‘ superbus’, negatief. In alle gevallen zou aanleg ten koste gaan van de nationale welvaart. De gemiddelde reistijdwinst zou zo’n vijf tot tien minuten bedragen. De baten van de aanleg zijn over de hele linie gering en wegen in geen enkel geval in de verste verte op tegen de kosten van aanleg en onderhoud. De voordelen van een Zuiderzeelijn bestaan enkel en alleen in de overspannen fantasie van een handvol noordelijke bestuurders en zakenlui.

De Zuiderzeelijn stond niet op zichzelf. Daarom was het heel verstandig dat de Tweede Kamer in 2004 een onderzoekscommissie instelde die zich boog over de besluitvorming bij grote infrastructurele projecten. Die commissie kwam met een duidelijk rapport, waarin lering werd getrokken uit het verleden. Vooral natuurlijk uit de Betuwelijn, die door een kleine lobby is doorgezet. Opeenvolgende regeringen plus de Tweede Kamer sloegen keer op keer alle waarschuwingen en onderzoeken die zeiden dat dit een volkomen onverantwoordelijk en onverstandig project was, stelselmatig in de wind. De Betuwelijn is bijna af, geheel op kosten van de belastingbetaler aangelegd, zonder aansluiting op het Duitse spoorwegnet. Om vervoerders er gebruik van te laten maken, zal ook overheidssubsidie nodig zijn, want via weg en water kan het veel goedkoper.

Dat nooit weer, zei de Kamer na bespreking van het rapport van deze commissie-Duivesteijn. (Dit zal overigens tegenvallen: het inkopen in het JSF-project en de aanleg van de Tweede Maasvlakte zijn de nu al voorspelbare volgende debacles) Minister Peijs maakte kort daarop bekend dat de regering niets meer zag in plannen voor een Zuiderzeelijn.
De demonstranten hadden geen enkel ander argument dan dat waarmee de Betuwelijn tegen beter weten in is doorgezet: cijfers, argumenten en onderzoek doen er niet toe. Dit moest een zaak van nattevingerwerk zijn, in de politiek ‘ een strategische beslissing’ genoemd.

Wat daarna gebeurde, was verbijsterend. De Tweede Kamer ging onmiddellijk door de knieën, verloochende de eigen eerdere standpunten, vond nu dat er toch maar zo’n lijn moest komen, of dat, na 39 voorafgaande onderzoeken, een en ander ‘ nader onderzocht’ moest worden. Het was een beschamende vertoning, die vooral gegronde twijfel opriep aan de moed en politieke kwaliteiten van Maxime Verhagen en Wouter Bos, die hun rug niet recht durfden houden.