Geen terugblik

EEN JAARWISSELING is een volstrekt willekeurige datum. Maar dat is geen reden op dat moment geen afstand van het heden te nemen. Het ritme van ons leven snijdt hedendaagse historische processen in dagelijkse plakjes, die voor een deel als krant worden bezorgd. Er is moeite voor nodig te zien hoe ze toch een geheel vormen. Het is nog moeilijker er een patroon in te herkennen dat er ook morgen zal zijn en overmorgen.

Er is dus niets tegen terugblikken aan het eind van het jaar, ook al zou dat ook op elke willekeurige andere datum kunnen gebeuren. Ik heb niks tegen het genre, maar wel wat tegen sommige bijdragen eraan.

Zoals die van Ien van den Heuvel, oud-voorzitter van de Rooie Vrouwen, de PvdA en het Interkerkelijk Vredesberaad. Haar hele doopceel hoef ik in dit verband niet te lichten; het gaat alleen maar om haar oppositie twee jaar geleden tegen het gewapend optreden onder de vlag van de VN nadat Koeweit door Irak was veroverd. Ondanks de als gebruikelijk schrille toon, waarbij voor de andersdenkende slechts de rol van domkop en demon was weggelegd, kreeg zij toen noch in de PvdA, noch in het IKV een poot aan de grond. Niet overigens dat dit voor het verloop van de Golfoorlog van enige betekenis is geweest.

Ien van den Heuvel is op haar gelijk minstens evenzeer gesteld als ik op het mijne. Maar ik was toch enigszins verbijsterd toen ik haar van de week in haar terugblik voor de radio hoorde vertellen dat nu wel gebleken was dat zij volstrekt gelijk had gehad met haar verzet tegen het ingrijpen van de Verenigde Naties. De Golfoorlog had niets opgelost, deelde zij mee, precies zoals zij indertijd had voorspeld. (Zoals zovelen rekent zij tot de Golfoorlog wel het gewapend optreden tegen Irak, maar niet de Iraakse aanval op en bezetting van Koeweit.)

Nee, het gedeelte van de Golfoorlog waar zij het over had, heeft niet geleid tot de val van Saddam Hoessein. Daar heeft Ien van den Heuvel gelijk in. Ik kan mij overigens niet herinneren dat zij die val twee jaar geleden 'een oplossing' van 'het probleem' vond. Maar 'niets' opgelost? De Iraakse agressie tegen Koeweit is ongedaan gemaakt, het prestige van de Verenigde Naties is niet onherstelbaar aangetast - dat was wel het geval geweest bij een succesvolle annexatie door Irak van Koeweit - en een moeizaam vredesproces in het Midden-Oosten is op gang gekomen.

Dat alles was in het geheel niet gebeurd als de vreedzame weg van Ien van den Heuvel was gevolgd en het gebleven was bij economische sancties. Die zijn nog steeds in werking: twee en een half jaar later komen die nog altijd bovenal ten laste van de gewone burgers en hebben zij geen enkele concessie van het regime van Saddam Hoessein opgeleverd.

Minstens zo belangrijk is dat zonder de militaire nederlaag van Irak deze staat vandaag de dag zou beschikken over honderden geleide projectielen voor de middellange afstand, over chemische ladingen en over nucleaire wapens. Je moet wel politiek doof en blind zijn om te beweren dat de strijd tegen Saddam Hoessein niets heeft opgelost.

Op zoek naar een terugblik waar ik mij nog meer aan zou kunnen ergeren bekeek ik daarna een videoopname van Het Capitool, waarin Harry Mulisch zondag jongstleden zijn mening over het wereldgebeuren mocht geven. Blijkbaar op grond van het feit dat hij een roman van negenhonderd pagina's heeft gepubliceerd. Toen ik nog op het gymnasium zat, vond ik de boeken van Harry Mulisch prachtig. Daarna niet meer, en nadat ik mij had verdiept in De compositie van de wereld begreep ik dat Mulisch gebukt gaat onder het feit dat hij niet op het gymnasium heeft gezeten. Nog steeds is hij daar kennelijk niet overheen, maar dat maakt hem niet tot interessant politiek commentator. In dit opzicht stelde zijn tv-optreden niet teleur.

Maar daarmee kwam ik niet aan mijn trekken. Mulisch debiteerde niet al te veel betises, maar ook niets dat tot nadenken of commentaar prikkelde. Goed, hij beweerde dat Hitler langs democratische weg aan de macht was gekomen, maar dat is precies wat je van een politiek geengageerde anti-fascistische romancier of een niet-gymnasiast kunt verwachten.

Noch Mulisch, noch Ien van den Heuvel helpen mij aan een jaaroverzicht. Ik begin deze keer niet weer over voormalig Joegoslavie. Van den Heuvel laat daarbij haar pacifisme vallen en Mulisch stelde grijnzend vast dat wij in ieder geval niet aan verveling zullen overlijden.

Terwijl ik dit schrijf zie ik op de televisie de zoveelste reportage over de ongekende wreedheid op de Balkan, zonder droge ogen. In plaats van een terugblik dit beeld van de negentiende-eeuwse katholiek-reactionaire diplomaat Donoso Cortes: de mensheid wankelt blind door een labyrint waarvan niemand de ingang, uitgang en structuur kent; dat is wat wij geschiedenis noemen.