Het alternatieve communisme

Het alternatieve communisme

klantvriendelijkheid is aan de telefoon hangen tot je van het kastje naar de muur wordt gestuurd.

Bart tromp

Twee weken geleden promoveerde Paul van Velthoven op een toegankelijke studie over de Franse politieke denker Raymond Aron, Het verantwoorde engagement (Aspekt). Net op tijd: 1905 was het geboortejaar van zowel Aron als van zijn tegenvoeter en ‘ petit camerade’, Jean-Paul Sartre. Verder zeg ik er niets over, want dat past mij niet als copromotor. Maar over stelling vier mag ik mij wel uiten. Daarin concludeert Van Velthoven dat dóórdenken volgens de historische filosofie van Aron inhoudt dat men nu de wereldwijde marktideologie aan de kaak stelt, zoals Aron dat met de communistische ideologie heeft gedaan.
Het is niet zo’n gekke stelling. Aron was niet zozeer een criticus van Marx, als wel – en dan zeer grondig – van het marxisme in zijn vele gedaanten. En in de kern richtte hij zich bovenal tegen het utopische karakter ervan, de idee dat de maatschappij op basis van één of andere grootse blauwdruk verbeterd zou kunnen worden. Dat daarvoor de bestaande verhoudingen vernield moesten worden, was een bewijs temeer voor hoe succesvol de nieuwe wereld wel niet zou worden. En dat het communistische paradijs lang op zich zou laten wachten, was iets waar alleen denkers van de korte baan zich druk over konden maken. ‘ Je kunt nu eenmaal geen omelet maken zonder eieren te breken.’ (Stalin)
Welnu, precies hetzelfde gedachtepatroon ligt ten grondslag aan het neoliberalisme, dat nu ook in Nederland de wijsheid van de dag is geworden. De voorbeelden liggen voor de hand.
De Nederlandse gezondheidszorg is niet volmaakt. Zowel wat betreft de kwaliteit van de zorg als de prijs die ervoor moet worden betaald, behoort ze niettemin tot de best functionerende stelsels ter wereld. Maar op geen andere basis dan het bijgeloof dat ‘ marktwerking’ en concurrentie tussen verzekeraars tot een beter en goedkoper stelsel zal leiden, wordt nu een geheel nieuw stelsel ingevoerd, waarvan niemand weet of en hoe het zal werken. Vast staat al dat het tot een enorme bureaucratisering leidt, alleen al omdat de afkeer bij de regeringspartijen van een inkomensafhankelijke premie zich heeft vertaald in een omslachtig systeem van toeslagen dat honderden ambtenaren aan het werk zet.
De publieke nutsvoorzieningen in Nederland waren in hun functioneren een voorbeeld in de wereld. Nu zijn de energieleveranciers geprivatiseerd. Klantvriendelijkheid bestaat uit op eigen kosten aan de telefoon hangen tot je van het kastje naar de muur wordt gestuurd. De geprivatiseerde nutsbedrijven besteden het geld aan zinloze reclamecampagnes om elkaar klanten af te troggelen, de salarissen van het management te verdriedubbelen en voetbalclubs te sponsoren, in plaats van aan verbetering van de kwaliteit of verlaging van de tarieven. Gewaarschuwd wordt dat de marktwerking onherroepelijk geregeld tot stroomuitval leidt. Maar dat is de prijs die nu eenmaal voor vrije keuze en vrije markt betaald moet worden.
Deze twee voorbeelden kunnen moeiteloos met andere uit binnen- en buitenland worden aangevuld. Steeds weer blijkt dat het met dit blauwdrukliberalisme precies zo gaat als met de communistische plannenmakerij: het leidt tot hogere kosten, minder efficiency en meer bureaucratie. En net als bij het communisme krijgen de burgers niet de keus of ze deze keuzevrijheid wel willen.
In de Nederlandse politiek zijn de meeste politici en politieke partijen sinds de verkiezingen van 2002 volkomen de kluts kwijt. Wanhopig op zoek om de veronderstelde ‘ kloof’ met de kiezers te dichten, gaan zij zich bij voorkeur te buiten aan flinkdoenerij als het om immigranten en veiligheid gaat. Eén ontsnapte tbs’er: de Tweede Kamer staat op zijn kop en de minister van Justitie mag blij zijn als hij zijn vege politieke lijf kan redden.
De overgrote meerderheid van de Nederlandse burgers toont zich volgens alle onderzoek tegenstander van de ‘ hervormingen’ die dit kabinet doorvoert in de richting van de afschaffing, commercialisering en privatisering van publieke voorzieningen en sociale zekerheid. Ik kan me niet herinneren dat een verschil in opvatting tussen burgers en ‘ de politiek’ zo groot en zo aanhoudend is geweest als in deze kwestie. Maar er is geen sprake van dat de zorgen van de burgers op dit punt serieus worden genomen. Ook in dit opzicht is de vergelijking met het communisme treffend. Dat werd ook geleid door lieden die op basis van slecht begrepen boekjes dachten dat ze het altijd beter wisten.