Hindermacht Rusland

'DE TOEKOMST van de oorlog' was het thema van de conferentie vorige week in Sint Petersburg, gehouden ter herdenking van het initiatief van tsaar Nicolaas II dat resulteerde in de eerste Haagse Vredesconferentie, nu honderd jaar geleden. De conferentie leverde vorige week overigens niet veel op. Wel (ondanks verzet van de Verenigde Staten en Groot-Brittannie) een verbod op dumdum-kogels, die als ze doel treffen, uiteenspatten en afschuwelijke verwondingen teweegbrengen.

Het Russische initiatief kwam, behalve uit de oprechte zorg van de tsaar over de verschrikkingen van een moderne oorlog, ook voort uit de angst voor een sociale revolutie. Die was volgens de Poolse staatsraad Jan Bloch (1836-1902), wiens boek De toekomst van de oorlog diepe indruk op Nicolaas II had gemaakt, een onvermijdelijk bijproduct van wapenwedloop en oorlog. Twintig jaar later schoten de bolsjewisten de tsaar en zijn familie dood in Jekaterinenburg, na een verloren oorlog en een geslaagde revolutie. Het postume gelijk van Bloch was verschrikkelijk.

De bolsjewistische dictatuur duurde nauwelijks meer dan zeventig jaar. Acht jaar na de ontbinding van de Sovjet-Unie en het einde van het communisme bevindt Rusland zich in desolate staat. Wie in Sint Petersburg over de toekomst van de oorlog beraadslaagt, ontkomt er niet aan ook over de positie en de politiek van Rusland te spreken.

Op de afsluitende bijeenkomst voerde Sergej Karaganov daarover het woord. Gestoken in een duur, maar niet zeer fraai kostuum nam hij de rest van de wereld de maat. De meerderheid van de voormalige deelstaten van de Sovjet-Unie bestond uit failed states, potentieel gevaarlijk als basis voor internationaal terrorisme. Gevaarlijk voor de wereldvrede was ook dat niets werd gedaan aan het Chinese expansionisme. En als Rusland niet 'geholpen' zou worden, vormde dat ook een gevaar.

Rusland zal binnen anderhalf jaar desintegreren als zijn neergang niet wordt gestuit. Daarom moet er een eind komen aan het escapisme in de wereldpolitiek. Men maakt zich druk over Kosovo, maar niet over Afrika. Er moet een nieuw 'Bretton Woods' komen om een crisis als vorig jaar in Rusland onmogelijk te maken. Rusland is geinteresseerd in verzwakking van de Navo, omdat het toch geen lid kan worden. De bestaande cooperatie zal worden beeindigd als de uitbreiding van de Navo doorgaat en deze militaire interventies als voorgenomen in Kosovo uitvoert.

Deze mengeling van zelfbeklag en dreigementen klonk mij bekend in de oren: een perfecte replicatie van de manier waarop woordvoerders van het communistische ancien regime bij voorkeur opereerden, met de mislukte gymnasiast Molotov als grote voorbeeld.

Karaganov ontmoette ik voor het eerst op een conferentie in juni 1990, waar hij ernstig aanstoot nam aan mijn stelling dat binnenkort het laatste congres van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie zou worden gehouden. Hij was toen lid (nu plaatsvervangend directeur) van het Europa-Instituut van de Russische Academie van Wetenschappen, maar ademde de geur van de KGB uit.

Twee jaar later trof ik hem in Moskou aan als 'adviseur' van president Jeltsin, in een met een zwaargepantserde deur beschermd kantoor. Nu is hij voorzitter van de Raad voor Buitenlandse Betrekkingen. Belangrijker nog: adviseur in dienst van een van de vijf 'ondernemers' die de Russische staat en economie hebben verkaveld. Kortom: helemaal wat Karl Marx 'een betaalde prijsvechter' noemde. En als zodanig interessant, want men kan ervan uitgaan dat hij de ideeen van de heersende machten in Rusland verwoordt. De voornaamste eigenschap van een windvaan is immers dat deze aanwijst uit welke hoek de wind komt.

Karaganov werd onverwacht tegengesproken door de bedeesde professor Koelagin. Deze voerde aan dat de huidige politieke en economische ellende van Rusland niet het gevolg was van buitenlandse invloeden, maar van de onbezonnenheid en onverantwoordelijkheid van de heersende politieke elite.

In kleinere kring had hij eerder uiteengezet dat in Rusland nu twee visies op de wereldpolitiek tegenover elkaar staan: 'multilateralisme' en 'mondialisering'. In het laatste perspectief leidt verdergaande economische verstrengeling tussen staten tot steeds meer politieke samenwerking. Maar dat was volgens hem de visie van een minderheid.

'Multilateralisme' is de officiele politiek van de regering, onder leiding van de oud-KGB-agent Primakov. Het betekent dat Moskou de wereld beziet door het prisma van een streven naar machtsevenwicht. Daarom moeten de relaties met de Verenigde Staten koel blijven, die met Duitsland en Frankrijk worden aangehaald en die met Iran worden verbeterd. Mooi zou ook een speciale band met China zijn.

Rusland, kernland van de voormalige Sovjet-Unie, heeft in kort tijdsbestek onder ogen moeten zien dat het nooit een supermacht is geweest, behalve als nucleaire mogendheid. Het is in veel opzichten een Derde-Wereldland, en dan ook nog met een slinkende bevolking en een stagnerende economie. Maar in plaats van te pogen orde op zaken te stellen in eigen land, probeert de politieke elite krampachtig Rusland de status van grote mogendheid te bezorgen, door als hindermacht in de wereldpolitiek op te treden.