Impeachment

MORGEN stemt het Huis van Afgevaardigden over de vier articles of impeachment die de juridische commissie van het Huis heeft opgesteld. De uitslag van de stemming is ongewis. Dat zij plaatsvindt, achten sommige geleerden onconstitutioneel, want inmiddels zijn verkiezingen gehouden en is een nieuw Huis gekozen, met een andere politieke samenstelling.

Als er een afzettingsprocedure tegen president Clinton komt, voert de Senaat deze uit. Het staat nagenoeg vast dat in de Senaat niet de minimaal voor afzetting benodigde tweederde meerderheid te vinden is. Maar dat is voor een aantal Republikeinen een argument extra om in het Huis voor te stemmen: zo kunnen zij flink doen zonder dat het consequenties heeft.

Dit is slechts een van de voorbeelden die illustreren hoe het Congres met de impeachment-procedure omgaat. In het Amerikaanse politieke stelsel is de rechtstreeks gekozen president niet afhankelijk van het vertrouwen van de eveneens rechtstreeks gekozen volksvertegenwoordiging. Een motie van wantrouwen, waarmee de laatste in een parlementair stelsel de regering naar huis stuurt, is hier onmogelijk. Maar het lijkt er steeds meer op dat de Republikeinse meerderheid in het Huis de impeachment-procedure gebruikt alsof het hier een parlementaire vertrouwenszaak betreft. Daardoor wordt de Amerikaanse constitutie, gebaseerd op een strenge scheiding der machten, ondermijnd.

Maar de impeachment-procedure is nu juist bedoeld als uiterste middel om aantasting van de grondwettelijke orde, maar dan door een president, te voorkomen! Oud-minister van Justitie Katzenbach formuleerde de kern van de zaak toen hij vorige week de juridische commissie voorhield dat de functie van impeachment niet is een juridische veroordeling van een president mogelijk te maken, maar als uiterste politiek middel ter verdediging van de staat. Hij sprak, net als de andere oud-ministers en staatsrechtsgeleerden die een impeachment-procedure tegen president Clinton afwezen, voor de dovemansoren van de Republikeinse meerderheid in de juridische commissie. Die had niet eens de beleefdheid de getuigenissen af te wachten alvorens hun articles of impeachment op te schrijven.

De stemming in de commissie liep vervolgens geheel langs partijpolitieke lijn. Daarmee was de operatie mislukt. Voorzitter van de commissie Hyde heeft van tevoren duidelijk aangegeven: alleen als het in de commissie tot breed gedeelde overeenstemming over impeachment kwam, was het verantwoord deze voor te stellen.

Impeachment is geen populariteitstest. Maar als staatkundig wapen is de procedure alleen legitiem als een overweldigende en niet partijpolitiek gedefinieerde meerderheid van het Congres hem onderschrijft. Het gaat tenslotte om niets minder dan om het annuleren van een democratische verkiezing.

Wat wij tot nog toe zien is dat in de actie tegen Clinton - want dat is het; de actie bestond al voordat er enige concrete beschuldiging was - politiek, in de betekenis van dienst aan de publieke zaak, verruild is voor politiek als een machtsmiddel om een ongewenste president weg te werken. Deze tweede vorm van politiek is vermomd als een juridisch proces - dat suggereert immers objectiviteit en onpartijdigheid.

Maar als rechtsgang is de gevolgde procedure een aanfluiting van het due process of law, van een ordelijke rechtsgang. De wijze waarop het bewijsmateriaal van de vermeende misdragingen van president Clinton is verkregen, via intimidatie van getuigen en stiekeme opnamen van telefoongesprekken, zou in een normale rechtszaak niet zijn getolereerd. Drie van de vier aanklachten in de articles of impeachment zijn zo ruim geformuleerd dat een officier van justitie ze niet had durven indienen.

Van de vierde, de ernstigste - meineed over de aard van de betrekkingen van de president met stagiaire Monica Lewinsky - menen de meeste juristen die aan het woord kwamen, dat deze niet kan worden bewezen. Ik geef ze gelijk naar de letter van de wet. Natuurlijk loog de president over die relatie. Maar in de bizarre juridische discussie bij zijn getuigenis loog hij vermoedelijk niet, toen hij zei dat hij volgens de daar gebezigde definitie geen seksuele relatie met Monica Lewinsky had gehad. Zij vond dat, buiten de rechtszaal, ook in de buiten haar weten opgenomen telefoongesprekken met Linda Tripp.

De president wordt nu aangesproken op daden die politiek niet van belang zijn en al helemaal niets te maken hebben met de integriteit van de Amerikaanse staatkunde. Degenen die stellen dat vrijwel alle presidenten, tot en met George Washington, uit hun ambt hadden kunnen worden gezet als de lat voor impeachment op de huidige hoogte was gelegd, hebben gelijk.

In de Romeinse Republiek was de dictatuur een constitutioneel ambt, bedoeld om iemand in staat te stellen de republiek in uiterste nood te redden. Uiteindelijk werd dit ambt door Sulla en Caesar misbruikt om de alleenheerschappij in te voeren. Het is in dit licht zo vreemd niet dat sommige Amerikaanse commentatoren het huidige streven naar impeachment karakteriseren als een poging tot staatsgreep.

PS. In Alweer Srebrenica schreef ik vorige week dat de uitzending van Dutchbat gebeurde tegen militair advies. Fout! De militaire adviseurs van de minister van Defensie achtten uitzending verantwoord.