In Oekraïne!

Elsevier 09-04-2005

De sneeuw is nog hoog opgetast in de prachtige oude stad van Kiev, hoofdstad van Oekraïne. Maar onmiskenbaar hangt lente in de lucht.Niet alleen in de straten en pleinen, waar de belangrijkste van de tientallen door Stalin gesloopte kerken en kloosters zijn herbouwd. De geur van lente, van de gedachte dat het vanaf nu anders zal gaan, zweemt ook door statige regeringsgebouwen die wij bezoeken, om maar te zwijgen over de vroeg-20e-eeuwse praal van de Centrale Bank. In de imposante directiekamer hangt ook een portret van de huidige president, in de jaren negentig niet de slechtste directeur.

Twee maanden na de ‘Oranje-revolutie’ gonst het in al deze gebouwen van een dynamiek die in maar één richting golft: die van aansluiting bij de Europese Unie. Hier bestaat geen enkel begrip voor de gedachte dat de meeste burgers van de ‘oude’ EU moeite genoeg hebben met de toelating van tien nieuwe leden vorig jaar. Het officiële EU-beleid: een ‘goede nabuurpolitiek’ zonder uitzicht op toetreding, wordt eenvoudigweg niet geaccepteerd. ‘Waarom wij niet, en Turkije wel?’ is een frequente klacht. Eén antwoord luidt dat Turkije minder corrupt is, al jaren veel meer zijn best doet om aan de toelatingscriteria van de EU te beantwoorden.

Oekraïne werd een zelfstandige staat door handjeplak van een paar communistische bonzen, de macht is daarna uitgemaakt door degenen die profiteerden van onafhankelijkheid en privatisering van staatseigendommen. Pas met de verkiezing van Joesjenko tot president, eind vorig jaar , is sprake van een werkelijke opening naar de inrichting van een staat die minimaal beantwoordt aan de vereisten van het lidmaatschap van de EU: rechtsstaat, democratie en markteconomie. 

Opening! Want zover is het nog lang niet. Volgens een van onze zegslieden is de zwarte economie vrijwel even groot als de officiële, en dat in alle sectoren. Hij vond een ‘fatsoenlijk niveau aan corruptie’ een reëel doel binnen vijftien jaar, en nam daarbij de EU-leden Griekenland en Italië als nastrevenswaardige voorbeelden. Dit soort realisme, daar houd ik wel van.

De volksvertegenwoordiging van Oekraïne is de Rada, zonder twijfel technologisch het meest geavanceerde parlement ter wereld. Achter hun consoles gezeten kunnen de parlementariërs met behulp van knoppen allerlei stemmen uitbrengen, zolang ze hun stemkaart, die het apparaat in werking stelt, maar niet om de een of andere reden aan iemand anders ter beschikking hebben gesteld. Niet een denkbeeldige manoeuvre, begrijp ik.

Meer dan driekwart van de leden van de Rada is miljonair en het gaat rond dat één miljoen (dollar?, euro?) minimaal noodzakelijk is om gekozen te kunnen worden. De voordelen van deze constellatie moeten ook gewaardeerd worden. Net als in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden is de politieke elite hier identiek met de economische. Toen ik informeerde naar de parlementaire oppositie tegen Yoeshenko, vernam ik dat deze er waarschijnlijk niet zou komen. De verliezers zijn óók zakenlieden. Die gaan niet dwars liggen, maar passen zich aan bij de heersende macht. 

In mijn optimistische scenario geldt hetzelfde voor de hervorming van economie. Alle politieke miljonairs profiteren van de corruptie. Mar corruptie is ook een kostenpost en staat een normaal internationaal handelsverkeer in de weg. Geen enkele individuele oligarch kan zich echter aan het systeem onttrekken zonder gevaar te lopen alles kwijt te raken. De enige oplossing van dit probleem is een door de staat uitgevaardigd en toegepast verbod op illegale en private belastingheffing (daar komt corruptie op neer) ten gunste van legale, waarmee publieke goederen kunnen worden ingevoerd en betaald.. 

Het gaat hier, om het anders te zeggen, om een speltheoretisch dilemma. Wanneer één ondernemer eerlijk handelt, verliest hij, hoewel eerlijk handelen in het belang van alle individuele ondernemers is. Alleen wanneer zij collectief tot eerlijkheid gedwongen worden, ontstaat een situatie waarin iedereen individueel wint. In dit geval kunnen al die individuele oligarchen, die vertegenwoordigd worden door de Rada, voorzover ze er al niet deel van uitmaken, dat besluit gezamenlijk nemen.
Voorlopig is Oekraïne echter één van de meest corrupte landen ter wereld. Dat betekent vanzelfsprekend ook dat de welvaart er veel hoger is dan de officiële statistieken aangeven. Maar ook dat deze buitengewoon ongelijk verdeeld is. Daarvan getuigt de overmaat aan veel te dure auto’s die door het centrum razen. 

Bart Tromp