Is dit de eindfase van de oorlog in Bosnie?

Bij zijn aankomst op het vliegveld van Geneve bezigde de Servische president Slobodan Milosevic, de term 'final solution' om aan te geven waarover de komende dagen zou worden onderhandeld. Deze verbale faux pas - als het dat al was - is hem niet aangerekend, want in de hoofdsteden van Europa en Noord-Amerika wordt opgelucht adem gehaald. Eindelijk, eindelijk, zo is de verwachting, komt er nu een eind aan de oorlog in Bosnie-Hercegovina.

De menselijke ellende die deze oorlog teweeg brengt, weegt in die opluchting minder zwaar dan de beschamende incompetentie en dadenloosheid van de Europese Gemeenschap en de Verenigde Naties en van de afzonderlijke grote mogendheden, die door de voortgaande strijd steeds scheller worden belicht.

Ruim twee maanden nadat de VN-Veiligheidsraad zes gebieden in BosnieHercegovina uitriep tot 'veilige enclaves' voor de daarheen gevluchte Moslims, worden zij nog steeds naar willekeur beschoten door de Serviers en is nog niet een soldaat van de voor die bescherming opgeroepen 7500 man VN-troepen gearriveerd. De commandant van Bosnische Serviers, Ratko Mladic, legde deze week in alle openheid aan westerse journalisten uit hoe hij bezig is de voornaamste 'safe haven', Sarajevo, 'volgens plan' te veroveren.

Het is niet goed uit te maken wat erger zal zijn: het slagen van de onderhandelingen of het mislukken. In geen van beide gevallen komt er echter een einde aan de oorlog.

Er is geen sprake van dat wij in 'de laatste fase' van de oorlog zijn aangekomen, zoals allerlei politici en commentatoren nu beweren. Als de onderhandelingen in Geneve slagen, wordt voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog, en onder auspicien van de Verenigde Naties en de Europese Gemeenschap, een internationaal erkende staat opgedeeld, en wel volgens etnische scheidslijnen die getrokken zijn met terreur en militair geweld. De betrokken bevolking heeft hierover niets te zeggen gehad. Kortom: als een akkoord tot stand komt, is dat in strijd met alle beginselen waarop de internationale rechtsorde zich baseert.

Het is op dit moment niet duidelijk hoe dat akkoord er in detail uit zal zien. Maar zeker is dat elke driedeling in een Kroatisch, Servisch en Moslimterritorium, met zich meebrengt dat nog eens honderdduizenden, zo niet miljoenen burgers van huis en haard worden verdreven.

Vooruitzicht

Hoe dit moet worden gerealiseerd (VNtroepen die mensen van de verkeerde etnische soort uit hun huizen halen?), welke compensatie en schadevergoeding de verdrevenen in het vooruitzicht wordt gesteld (zo daarvan al sprake is), op welke wijze men een etnisch homogene bevolking per territorium wil garanderen (en zo niet, hoe het staat met de mensenrechten van degenen die geen volbloed Servier, Kroaat of Moslim zijn, maar wel in de desbetreffende deelstaat domicilie houden) - dat zijn vragen waarop geen antwoord is bedacht en eigenlijk ook geen zinnig antwoord valt te bedenken.

Misschien doen de onderhandelaars in Geneve er goed aan de vroegere Zuidafrikaanse apartheidswetgeving te raadplegen, om althans een deel van deze problemen op te lossen. Maar stel dat een akkoord, waarin al deze zaken min of meer zijn geregeld, tot stand komt. Is er dan vrede? Vrede - althans is Bosnie-Hercegovina - is er pas als zo'n akkoord, hoe schandelijk de inhoud ook is, wordt uitgevoerd. Na twee jaar oorlog in het voormalige Joegoslavie is dit onaannemelijk.

Nog geen jaar geleden onderschreven alle betrokken partijen de 'Verklaring over Bosnie' die op de Conferentie van Londen was opgesteld. De vertegenwoordigers van de Bosnische Serviers, Karadzic en Koljevic, tekenden bovendien een document waarin zij verklaarden binnen zeven dagen al hun zware wapens rond Sarajevo en drie andere steden onder toezicht van de VN te stellen en er niet meer mee te vuren.

Kerkhof

Daarvan is evenmin iets gekomen als van de bepalingen uit de Londense verklaring. Dat is aan de ene kant omdat de Serviers dat gewoon niet deden, aan de andere kant omdat de internationale gemeenschap op geen enkele manier het nakomen van deze akkoorden wenste af te dwingen. Er is geen reden aan te nemen dat een eventueel akkoord in Geneve een andere afloop zal hebben dan dat van Londen. Alleen wanneer aan alle eisen van de Serviers is voldaan, komt er vrede, de vrede van het kerkhof.

Maar de Servische eisen gaan alweer verder dan een driedeling, hoe immoreel en onrechtvaardig die ook zou zijn. De leider van de Bosnische Serviers verklaarde vorige week dat een aparte Moslimstaat in Bosnie voor hem al een gepasseerd station was. De Moslims konden wat hem betreft wel een zekere autonomie krijgen in een tussen Kroaten en Serviers verdeeld Bosnie. Een eigen politieke identiteit achtte hij niet nodig.

Men moet dus verwachten dat een akkoord over een driedeling van Bosnie-Hercegovina alleen door alle partijen wordt uitgevoerd, wanneer de VN en de EG bereid zijn dat desnoods af te dwingen. Dat vereist de aanwezigheid van grote aantallen gevechtseenheden, die over een breed mandaat beschikken om burgers te beschermen en een eind te maken aan militaire activiteiten van overgebleven struikrovers.

Maar tot zo'n optreden zijn de EG en de VN tot nu toe nooit bereid gebleken. Dat is de voornaamste factor geworden voor het voortduren van de oorlog. Als zij hun opstelling zouden wijzigen, zou dat buitengewoon ironisch zijn - om geen andere termen te gebruiken.

Wat de internationale gemeenschap niet bereid was te doen in de eerste fase van de oorlog: de integriteit van de erkende staat Bosnie te garanderen; wat zij ook niet bereid was te doen in de tweede fase: het afdwingen van het door alle partijen op een na (de Bosnische Serviers, met hun niet erkende referendum) onderschreven plan-Vance/Owen, dat zou zij nu wel willen doen bij een oneindig veel slechtere regeling?

Dat gebeurt niet en dus komt er ook geen vrede. Zelfs als een akkoord niet alleen tot stand komt, maar ook nog in zekere mate wordt uitgevoerd, is daarmee nog niets opgelost. Noch de aspiraties van Bosnisch-Servische extremisten, noch die van hun Bosnisch-Kroatische tegenpolen zijn bevredigd met de opdeling van Bosnie-Hercegovina. Zij zullen doorgaan met streven naar aansluiting bij Servie, respectievelijk Kroatie, en zij zullen de aan alle kanten ingesloten multi-etnische Moslimstaat proberen te wurgen.

Minstens zo belangrijk is een andere factor: de logica van de oorlog waarin Servie en in mindere mate ook Kroatie zich bevinden.

Slobodan Milosevic heeft geen enkel belang bij vrede, integendeel. De oorlog verschaft hem de mogelijkheid zijn machtspositie te vergroten en de ontevredenheid over een inmiddels volledig geruneerd Servie te verdoven. Kroatie kan niet blijvend berusten in de Servische bezetting van een derde van zijn grondgebied en de permanente bedreiging van de Dalmatische kust, waardoor het herstel van de economisch cruciale toeristenindustrie uitblijft.

Evenzo is het uitgesloten dat het Servische apartheidsregime in Kosovo, de voortgaande intimidatie van de Hongaarse bevolking van Vojvodina en die van de Moslims in de voormalige Sandjak van Novibazar voort kunnen gaan, zonder dat dit op termijn ook internationale consequenties heeft. Dit terwijl volgens dezelfde logica van de oorlog Servische agenten druk doende zijn onrust te scheppen in Macedonie.

De les van twee jaar oorlog (en vijf jaar voorbereiding daarop) in ex-Joegoslavie is dat het bewind van Milosevic doorgaat met een Servische agressieoorlog totdat het op tegenstand stuit. Tot nu toe is het echter nog geen strobreed in de weg gelegd. Alleen de Servische bevolking wordt gestraft met economische sancties, die voornamelijk het averechtse gevolg hebben dat ze de extremisten en chauvinisten in de kaart spelen.

De politiek van de EG en de VN heeft de afgelopen jaren maar een constante gehad: onder geen beding militair ingrijpen. Het resultaat is een oorlog die nog lang niet in zijn laatste fase is aangeland en de stabiliteit van Europa steeds verder aantast.

In Geneve wordt gepraat over een definitief akkoord over de verdeling van Bosnie-Hercegovina. Gisteren werd in hoofdlijnen overeenstemming bereikt over een nieuwe grondwet voor een unie van drie republieken. Maar ook als er een akkoord komt, betekent dit nog geen vrede op de Balkan, aldus de politicoloog