Klemmende vragen

OP HET MOMENT dat ik dit schrijf is niet duidelijk of de leider van de Bosnische Serviers, Radovan Karadzic, het 'vredesplan' van Cyrus Vance en Lord Owen heeft aanvaard. Het schijnt van wel, maar dan onder voorwaarde dat zijn 'parlement' ermee instemt. En wat dan nog? Ik probeer het allemaal bij te houden, maar ik kan geen enkele overeenkomst vinden waaraan hij zich ooit heeft gehouden. Uit de berichtgeving over de conferentie blijkt niet dat de onderhandelaars ook maar enige garantie hebben bedongen om de gemaakte afspraken af te dwingen, wanneer een of meer partijen zich er niet aan houden.

Daarmee is het 'vredesplan' niet meer dan het spreekwoordelijke 'vodje papier'. De voornaamste betekenis ervan is dat het een nieuw excuus vormt voor het Westen en de Verenigde Naties om niets te doen. Het afdwingen van het vliegverbod over Bosnie-Hercegovina is weer van de baan, ook al zou dat aan de militaire verhoudingen niets veranderen. Volgens de meest recente informatie zou zo'n verbod allereerst Kroatische vluchten treffen, waarmee door Serviers belegerde gebieden worden bevoorraad.

Wanneer het 'vredesplan' werkelijk wordt uitgevoerd, vergt dat een enorme militaire inspanning van de VN en de Europese Gemeenschap. Voor vele jaren zouden onder hun vlag tienduizenden buitenlandse militairen in BosnieHercegovina toezicht moeten houden op de naleving van de overeenkomst.

In dat geval zijn drie scenario's mogelijk.

Het mooiste is dit: alle bewoners van BosnieHercegovina accepteren de overeenkomst, keren naar hun woonsteden terug en sluiten vrede met hun buren die hun mannen hebben vermoord en hun vrouwen en dochters hebben verkracht. De oorlog is over en de VN-troepen hoeven alleen af en toe chocolade uit te delen aan de overgebleven kinderen.

Het tweede scenario is een herhaling van wat zich nu afspeelt in de door Serviers bezette gebieden van Kroatie. Die staan onder toezicht van de VN, op basis van het vredesplan dat Cyrus Vance vorig jaar bedacht. Volgens dat plan zouden de gevluchte bewoners terugkeren, zouden de Servische milities ontwapend worden en zou de lokale politie overeenkomstig de etnische samenstelling van de bevolking worden ingedeeld. Daar is vrijwel niets van terechtgekomen. De vluchtelingen durven niet terug te keren, de milities zijn niet ontwapend en de VN-eenheden worden dagelijks door hen vernederd en belachelijk gemaakt.

Cyrus Vance is, net als David Owen, een eerzaam man en een door de wol geverfd politicus. Maar juist daarom begrijp ik niet hoe zij een 'vredesplan' voor Bosnie-Hercegovina hebben ontworpen dat nog zwakker in elkaar zit dan de mislukte regeling die Vance vorig jaar voor Slavonie en de Krajina bedong.

Maar er is nog een derde scenario. Daarin laten de VN-troepen niet zo over zich heen lopen als nu het geval is. Zij schieten terug en dwingen gewapenderhand het naleven van het 'vredesakkoord' af. Dan ontstaat dus de situatie waar iedereen nu zo benauwd voor is: dat de VN-eenheden in een onduidelijke en onbeheersbare 'kleine oorlog' (dat is de letterlijke betekenis van 'guerilla') verzeild raken.

Zoals het er nu uitziet is het eerste scenario volstrekte onzin en het derde onwaarschijnlijk. Dat laat het tweede over en dat komt neer op vrede als voortzetting van de oorlog met dezelfde middelen. Dit is precies wat de staatslieden van Europa willen. Hun devies is: " Wij willen onze rust." Die rust is dan wel zeer duur betaald.

Ik houd er niet van de Tweede Wereldoorlog als meetlat voor het heden te gebruiken. Dat gebeurt al te gemakkelijk in allerlei 'antifascisme'. Politiek is er ook niet voor om een uitlaat te bieden aan - op zichzelf begrijpelijke - morele oordelen. Staatsmanswijsheid heeft echter haar limiet.

Wat nu in het voormalig Joegoslavie gebeurt is, voor zover ik de gruwelijkheden van de twintigste eeuw in Europa kan overzien, uniek. Een campagne van systematische verkrachting is noch door Hitler, noch door Stalin bedacht. Beiden hielden hun miljoenenmoorden succesvol uit de publiciteit. Succesvol in de zin dat pas toen het te laat was, iedereen verontwaardigd kon roepen dat het een schande was dat men er niet eerder van had geweten.

In Klein-Joegoslavie krijgt Seselj, iemand die openlijk adviseert vijanden met een roestige lepel de ogen uit te steken, bijna een kwart van de stemmen achter zich. Dat is andere kost dan Himmler die zijn SS'ers voorhield dat ze met het uitroeien van joden belangrijk werk verrichtten, maar dat dit nu eenmaal geheim moest blijven en niet openlijk aan het sentimentele Duitse volk bekend kon worden gemaakt.

Door een min of meer toevallige samenloop van omstandigheden kunnen de media berichten over de uitzonderlijke gruwelen in Joegoslavie. Voor 'Auschwitz' en de 'Goelag-archipel' gold een dubbel excuus. Wij wisten het niet en als wij het hadden geweten, dan hadden wij er niets aan kunnen doen. Zeker is dat die excuses nu in ieder geval niet opgaan.

Dat de Europese politiek ten aanzien van het voormalig Joegoslavie dom en kortzichtig is vanuit realistisch gezichtspunt, heb ik hier al uit en te na beweerd de afgelopen maanden. Mijn meest klemmende vraag nu betreft iets anders. Anders dan tijdens de Tweede Wereldoorlog weten wij wat er gebeurt in ex-Joegoslavie. Anders dan toen is men in beginsel ook bij machte daartegen op te treden. Maar het gebeurt niet.

Het is een moreel falen zonder precedent. Kan 'Europa' daarmee leven?