Laatste kans?

NIET de minste waarnemers van de Amerikaanse politiek spreken over de komende presidentsverkiezingen als 'de laatste kans' voor de Democraten. Als Bush wordt herkozen en de Republikeinen na 1980, 1984 en 1988 voor de vierde achtereenvolgende keer winnen, zouden de Democraten wegens gebrek aan succes uiteenvallen.

Althans, volgens deze visie. Die getuigt van weinig kennis der geschiedenis. Van 1932 tot 1952 waren het Democraten die het Witte Huis bewoonden. Die twintig jaar in de oppositie hebben de Republikeinen overleefd, ook al hadden zij een kandidaat van buiten (generaal Eisenhower) nodig om het presidentschap te heroveren. Nu, dat waren andere tijden, kan tegen dit voorbeeld worden ingebracht. De toenmalige dominantie van de Democraten berustte op de New Deal-coalitie die president Roosevelt wist te smeden. En is het juist niet die coalitie - van blanke middenklasse, vakbonden en zwarten - die is teloorgegaan? Zijn de Democraten niet uiteengevallen in een veelheid van belangengroepen die geen werkelijk gemeenschappelijk program hebben? Is de New Deal-coalitie door de veranderde structuur van de Amerikaanse samenleving niet te smal geworden voor een presidentskandidaat om te winnen?

Zelfs als men al die vragen bevestigend beantwoordt, blijft er toch een gegeven over dat ermee in tegenspraak is. Hetzelfde Amerika dat rechtse Republikeinen als Reagan en Bush tot president kiest, kiest een Huis van Afgevaardigden en een Senaat die in meerderheid Democratisch zijn. Dat is een groot verschil met de jaren 1932-1952, toen de Democratische presidenten Roosevelt en Truman vrijwel voortdurend op een Democratische meerderheid in het Congres konden rekenen.

In de jaren tachtig kozen de Amerikanen systematisch voor een president die de lasten verlaagde en voor een Congres dat voor hen allerlei overheidsvoorzieningen in stand hield. Het politieke systeem, bedoeld om checks and balances tussen wetgevende en uitvoerende macht te verzekeren, genereerde politieke onverantwoordelijkheid en de grootste overheidsschuld uit de Amerikaanse geschiedenis. Anders dan Eisenhower, die meestal ook met een Democratische meerderheid in het Congres te maken had, zijn Reagan en Bush er nooit in geslaagd tot constructieve samenwerking met de Democraten te komen.

Het begint langzamerhand velen in de Verenigde Staten duidelijk te worden dat deze patstelling een desastreuze situatie is. Dat valt samen met het besef dat na de overwinning in de Koude Oorlog Amerika's grote problemen in het binnenland liggen: verloederde steden, een falend onderwijsstelsel, een gezondheidszorg die wel de duurste maar lang niet de beste van de wereld is, verouderde industrieen en groeiende rassentegenstellingen.

Zo gezien is het voor velen die niet onmiddellijk Democraat zijn, nu toch verkieslijk aan het worden straks op Clinton te stemmen. De toestand is zo, dat een president met een werkbare meerderheid in het Congres achter zich te prefereren valt boven een president wiens program meer aanspreekt, maar die het toch niet uit kan voeren.

Maar wat is het program van Bush? Vier jaar geleden voerde hij campagne om education president te worden. Maar er is niets van terechtgekomen, evenmin als van zijn andere voornemens op binnenlands terrein. Wie herinnert die zich trouwens?

Ronald Reagan had een herkenbaar programma en dat heeft hij (tot grote schade van de Verenigde Staten) voor een groot deel uitgevoerd. Bush zal men zich daarentegen vooral herinneren van de televisiebeelden uit augustus 1990, toen hij urenlang met zijn motorboot voor de camera's op en neer voer, om toch vooral maar duidelijk te maken dat hij zijn vakantie niet liet bederven door Saddam Hoesseins overval op Koeweit.

Op papier zou Bill Clinton moeten winnen. Als gouverneur van Arkansas heeft hij al bewezen een inventief bestuurder en een bekwaam politicus te zijn. Maar Ronald Reagan, Jimmy Carter en Michael Dukakis waren ook succesvolle gouverneurs (of dat geweest) toen ze aan de race naar het Witte Huis begonnen...