Lesje in democratie

Lesje in democratie

de samenstelling van provinciale- en gemeentebesturen is nu een zaak geworden van partijbonzen.

bart tromp

Jeltje van Nieuwenhoven, die bij de Kamerverkiezingen in januari 2003 als tweede op de PvdA-lijst ruim tweehonderdduizend voorkeurstemmen kreeg, wordt gedeputeerde van Zuid-Holland, zonder daarvoor te zijn gekozen. De in maart 2003 gekozen gedeputeerde, Marnix Norden, wordt namelijk wethouder van Den Haag als opvolger van de gesneefde Arend Hilhorst. De Haagse kiezers kunnen daarover in de krant lezen, maar hebben er niets over te zeggen.

Dit alles is een uitvloeisel van ‘ de dualisering’ van het gemeentebestuur, die een paar jaar geleden werd ingevoerd ter versterking van de lokale democratie en die een duidelijke scheiding maakt tussen degenen die besturen, en degenen die daarop toezien. Bij de dualisering bepaalde de Tweede Kamer dat wethouders en gedeputeerden ‘ van buiten’ konden worden aangetrokken. Tot dan toe was het gebruik dat politieke partijen hun kandidaten voor de functie van wethouder en gedeputeerde duidelijk en herkenbaar op de kandidatenlijst plaatsten.De PvdA-campagne bij de statenverkiezingen in Zuid-Holland was vorig jaar bijvoorbeeld geheel toegespitst op de lijsttrekker, Marnix Norden.

Volgens de theorie van het dualisme moeten wethouders en gedeputeerden opstappen als ze niet langer het vertrouwen van gemeenteraad respectievelijk provinciale staten genieten. Als ik naar de drie grote steden kijk, is daar geen sprake van. In Rotterdam werd de vrouwelijke wethouder van Leefbaar Rotterdam tot aftreden gedwongen door haar eigen fractie, niet door de gemeenteraad. Waarom weet niemand; het bleef een interne partijkwestie. In de opvolging werd voorzien door een advertentie te plaatsen – de gekozen fractie van de Leefbaren kon geen opvolger leveren en hoefde dat ook niet te doen.

In Amsterdam moest Rob Oudkerk aftreden, niet omdat hij het vertrouwen van de gemeenteraad had verloren, maar omdat de PvdA-fractie zijn geloofwaardigheid niet langer onderschreef. De PvdA toverde vervolgens uit de hoge hoed een nieuwe wethouder te voorschijn, die nooit eerder namens deze partij een functie had vervuld. In Den Haag vertrok eerst een VVD-wethouder wegens een verhuizing; in de opvolging werd door de VVD-fractie voorzien door een VVD-wethouder uit Wassenaar te benoemen. In Den Haag had het opstappen van PvdA-wethouder Arend Hilhorst evenmin te maken met een vertrouwensbreuk met de gemeenteraad. Hij verloor het vertrouwen van de PvdA-fractie.

Deze voorbeelden leren dat de kiezers vrijwel alle invloed op de samenstelling van provinciale- en gemeentebesturen hebben verloren. Deze is nu een zaak geworden van partijbonzen onder elkaar, met als resultaat een stoelendans waardoor mensen die met veel tamtam zijn gekozen, voortijdig opstappen om ongekozen een ander politiek ambt uit te oefenen.

Dit maakt het geloei om de rechtstreeks gekozen burgemeester des te merkwaardiger. De ledenraadpleging daarover in de PvdA werd ernstig verstoord door de interventie van fractievoorzitter Wouter Bos. Hij is een groot voorstander van een rechtstreeks gekozen burgemeester. Jammer genoeg heeft hij dat nooit te berde gebracht toen hij streefde naar het lijsttrekkerschap van de PvdA. Evenmin heeft hij daarna bezwaar gemaakt tegen het verkiezingsprogramma op basis waarvan hij is gekozen. Dat pleit voor een door de gemeenteraad gekozen burgemeester. Het doet de geloofwaardigheid van de PvdA geen goed als de partij een ledenraadpleging houdt over de mogelijkheid iets geheel anders te bepleiten dan de partij haar kiezers bij de verkiezingen heeft beloofd. Het referendum leverde overigens een overtuigende bevestiging op van het bestaande PvdA-standpunt. Ruim dertig procent van de leden nam deel en tweederde van hen verwierp de rechtstreeks gekozen burgemeester en koos voor een door gemeenteraad gekozen figuur. Ondanks de interventie van Wouter Bos, die vorige week de voorstanders van het partijstandpunt van ‘ regenteske argumenten’ beschuldigde en ze ‘ arrogantie’ verweet. Een treurige vertoning. Bos had, vóórdat dit referendum begon, duidelijke argumenten voor zijn standpunt kunnen geven en kunnen proberen dat van zijn opponenten inhoudelijk te weerleggen. In plaats daarvan maakte hij ze verdacht terwijl de raadpleging in volle gang was. De ledenraadpleging geldt als een zwaarwegend advies aan de Tweede-Kamerfractie. Ze betekent een forse nederlaag voor Bos en voor de PvdA-woordvoerder op dit terrein, Niesco Dubbelboer. Gezien de fanatieke wijze waarop de laatste zich als voorstander van de rechtstreeks gekozen burgemeester heeft opgeworpen, is het niet geloofwaardig als hij zich nu alsnog aan het PvdA-verkiezingsprogramma houdt en lijkt een prolongatie van zijn woordvoerderschap mij niet te verdedigen. Ik ben benieuwd wat Wouter Bos leert van dit lesje in democratie.