Mao honderd jaar!

DE VOLKSREPUBLIEK CHINA heeft in de praktijk allang afscheid genomen van het communisme als economisch model. Ook politiek bevindt zij zich in een fase die bij gebrek aan beter nog maar het best als 'post-totalitair' kan worden aangemerkt.

De hoogbejaarde Deng Xiaoping, nog steeds de machtigste man in China, ook al is zijn enige officiele functie het erevoorzitterschap van de Chinese Bridge-Associatie, heeft de volksrepubliek de afgelopen vijftien jaar gemoderniseerd in een mate waarvan andere communistische machthebbers nu nog slechts kunnen dromen.

Dat verklaart wellicht waarom China nog steeds communistisch is. Maar een ding heeft Deng niet gedaan. Hij heeft geen geheime rede op een partijcongres gehouden, waarin hij ideologisch brak met zijn voorganger. Dat was wat Nikita Chroesjtsjov in 1956 deed met Stalin, op het twintigste partijcongres van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie. Achteraf is die rede het begin geweest van de ineenstorting van het wereldcommunisme.

De Chinese machthebbers hebben al vrij snel na zijn dood afscheid genomen van het politieke program van Mao Zedong (1893-1976). Maar officieel is hij nog steeds de aartsvader van het regime, zij het met de kwalificatie dat hij 'fouten' heeft begaan. Net als van Stalin heet het dat hij 'dertig procent fout, zeventig procent goed' was, als de balans wordt opgemaakt. Kennelijk wordt een definitieve breuk met de Lenin en Stalin van de Chinese revolutie te gevaarlijk geacht voor het regime. Vandaar de feestelijkheden in de volksrepubliek ter gelegenheid van de honderdste geboortedag van Mao; vandaar de officiele woede in Peking over de aan hem gewijde BBC-documentaire (die maandag op de Nederlandse televisie wordt uitgezonden).

Het is een mooie film, die voor de liefhebber niet veel nieuws bevat, maar aan het al bekende fascinerende beelden toevoegt. De Culturele Revolutie begon bijna dertig jaar geleden met de fameuze zwemtocht van Mao in de Xiang Jiang. Die is nu eindelijk te zien, vergezeld van ontluisterend commentaar: Mao was zo dik dat hij zonder een arm uit te steken toch wel bleef drijven en de felle stroom van de rivier zorgde ervoor dat hij tien kilometer verder kwam zonder er moe van te worden. Mooi is ook het tafereel met zijn soldaten, die gekleed en in het gelid te water gaan.

Jarenlang heb ik gelezen over de 'massacampagnes', het kenmerkende mobilisatieinstrument van het maoistisch regime, waarbij de hele bevolking dagen en weken in touw kwam voor een of ander doel. Hier zag ik eindelijk beelden van zo'n campagne, de beroemde tegen spreeuwen, die het zaaigoed wegvraten. Wekenlang werden de vogels met geratel, het slaan met pannedeksels en het wapperen met vlaggen opgejaagd, totdat ze uitgeput op de grond vielen en ten dienste van de opbouw van het socialisme konden worden afgemaakt. Een vrachtauto vol dode spreeuwen: het is een onvergetelijke samenvatting van wat het maoisme inhield. (Het succes van de campagne was zo groot dat vervolgens een insectenplaag uitbrak. Ook daartegen werd een massacampagne gevoerd.)

Wat ze in Peking ook niet leuk vonden waren de uiteenzettingen van Mao's dokter over zijn seksuele liefhebberijen: orgieen met jonge, domme boerenmeisjes, die het een hele eer vonden met zijn allen de oude dikzak te bevredigen. Volgens de arts plaatste Mao zich daarmee in een typische Chinese traditie, want op het platteland was geslachtelijke omgang eigenlijk het enige vertier dat 'de idiotie van het boerenleven' (Marx!) verbrak. Het is een prachtig verhaal, verteld in het Chinees, al hoort men twee of drie keer de termen 'entertainment' en 'playmates' vallen.

Ook in ander opzicht legt de documentaire de nadruk op het traditionele van Mao's leiderschap. Hij past meer in de Chinese imperiale traditie, dan in de marxistisch revolutionaire. Van Marx en het marxisme wist hij eigenlijk niks; des te meer was hij thuis in de Chinese geschiedenis en in de machiavellistische teksten over hofpolitiek. Hij vergeleek zichzelf graag met de eerste keizer van China, de man die de Grote Muur bouwde en hij pochte vaak dat die maar 460 intellectuelen had laten afmaken, hijzelf daarentegen wel 46.000.

Omdat dit alles verleden is en Mao al vijftien jaar lang is opgezet in een protserig mausoleum, krijgen deze beelden en commentaren iets ontwapenends - dit alles heeft geen politieke relevantie meer. Toch moet men zich realiseren dat het hier gaat om de grootste massamoordenaar van de twintigste eeuw.

Alleen al zijn 'Grote Sprong Voorwaarts', de campagne die in 1958 begon om China in een klap in het rijk van het socialisme te voeren, kostte ruim veertig miljoen doden. Er is ook geen enkele reden om te twijfelen aan het getal dat wordt genoemd als het gaat om het aantal mensen dat op enige manier het slachtoffer werd van de Culturele Revolutie: honderd miljoen. De bekendste was Deng zelf, 'De Tweede Leidende Persoon In De Partij Die De Kapitalistische Weg Bewandelt', zoals hij toen werd aangemerkt.

The secret life of chairman Mao, maandag 27 december, 20.52 uur, Nederland 3 (VPRO).