Multinational Bin Laden



Vorige week was ik er niet, voor het eerst in meer dan twintig jaar. 'Even weg' meldde de redactie. Die maandag had ik alvast een artikel verstuurd dat donderdag nog wel actueel zou zijn, om dinsdagochtend vroeg te kunnen vertrekken, even bevrijd van publicatiedwang.

De moord op John Kennedy. Natuurlijk weet ik waar ik toen was. In Sneek, mijn toenmalige woonplaats, waar ik op die vrijdagavond Dr No, de eerste James Bond-film, zag in het enige filmtheater ter plaatse. Vóór de film begon was er een vaag gerucht over een aanslag op de Amerikaanse president. Toen de voorstelling was afgelopen bleek Kennedy te zijn vermoord.

Inderdaad, die avond zal ik mij altijd herinneren. Net als de woensdagmiddag in oktober, een jaar eerder, toen ik uit school naar huis fietste met de vraag of het Amerikaanse ultimatum in de Cubaanse rakettencrisis, dat die middag verliep, tot oorlog zou leiden.

Dezer dagen moet je bekennen waar je was toen die vliegtuigen op de Twin Towers te pletter vlogen. Welnu, ik sliep op dat moment met mijn wettige echtgenote. Later, in de Army and Navy Club, zagen wij met een mengeling van afschuw en fascinatie hoe het tweede vliegtuig zich met een elegante bocht in de achterste wolkenkrabber boorde. Overeenkomstig de conventie van het theater vloog het van rechts naar links - de good guys lopen, rijden, galopperen of vliegen altijd van links naar rechts.

Een dag later daverde ik over de Thames naar een grote wapententoonstellin. Wij passeerden het hoofdkantoor van Shell, dat de vlaggen halfstok had gehesen. Niet de Britse en Nederlandse, maar twee keer de bedrijfsvlag, alsof de onderneming een staat was.

Mondialisering is een raar begrip, maar kennelijk houdt het in dat op het niveau van staten ook andere organisaties opereren. Naast aan de beurs genoteerde transnationale ondernemingen als Royal Dutch/Shell zijn er die alsvan Osama bin Laden, nu aangewezen als uitvoerder van de terreuraanslagen in de Verenigde Staten.

Een week niet schrijven heeft mij verbaasd doen staan over de heetgebakerdheid van van politici zowel als commentatoren. Een vrij algemeen thema was dat het hier ging om een 'botsing der beschavingen'. Ook zou het arme deel van de wereld nu zijn gram halen op het rijke. Over het Israelisch-Palestijnse conflict zwijg ik maar.

Als de organisatie van Osma bin Laden achter deze aanslagen zit, klopt er niks van deze beschouwingen. De organisatie van bin Laden is namelijk een moderne, westerse, transnationale onderneming. Deze heeft het patroon van een netwerkorganisatie, min of meer volgens het mean production-model. Je doet niet alles zelf, maar huurt de deskundigheid en de specialisten in die voor een bepaald project nodig zijn.

Bin Laden is het verstoten lid van een Saoedi-Arabisch familiebedrijf dat al vanaf de jaren dertig floreert en over een vermogen van honderden miljoenen bschikt. Zijn eigen vermogen wordt op 300 miljoen dollar geschat, maar niemand weet of hij niet nog steeds toegang heeft tot het familiekapitaal. Wij hebben het hier dus niet over de armen en ontrechten in deze wereld.

Naast geld is ideologie een tweede machtsbron. Alleen op basis van de laatste kweek je zelfmoordenaars. Niemand wil dood gaan voor Saddam Hoessein. Maar de Iraakse dictator kan wel een organisatie huren met voetvolk dat bereid is het eigen leven te offeren voor een vermeend ideaal.

Mensen van waandenkbeelden afhelpen is lastiger dan ze van hun geld bevrijden. Zonder kapitaal floreert terrorisme niet. In dit opzicht is de transnationale ondernemning van bin Laden zeer Westers en zeer geciviliseerd. Het ziet ernaar uit dat de aanslagen van 11 september gefinancierd zijn met putopties, net zoals het vermogen van dit bedrijf voornamelijk in het Westen is belegd. Niks nieuws: de Eerste Balkanorlog begon pas toen de vorst van Montenegro zijn beursbelangen zeker had gesteld.

De bestrijding van dit terrorisme is daarom niet gebaat bij het inperken van burgerlijke vrijheden, waarop een aantal commentatoren nu bijkans kwijlend aandringen. Het 'uitroken' waar president Bush van gewaagt, zou gestalte moeten krijgen in het ontmantelen van de financiële basis van zulke terroristische organisaties. Helaas stuit 'het Westen' dan op zijn eigen grenzen. De ongeremde liberalisering van het transnationale kapitaalverkeer, de afscherming van de belangen van kapitaalbezitters tegen openbaarheid - die hebben het wereldwijd opereren van terroristische organisaties vergemakkelijkt. Nog geen half jaar geleden keerde de regering van president Bush zich met alle geweld tegen een internationaal verdrag ter bestrijding van het witwassen van geld. Maar wie de basis van het moderne terrorisme ongerept laat, gooit vergeefs bommen.

Bart Tromp