Naargeestig precedent

'EU HEEFT HET volste recht Oostenrijk de les te lezen', meent Siep Stuurman, hoogleraar Europese Geschiedenis; het is ook de kop boven een artikel van deze strekking in NRC/Handelsblad van zaterdag jongstleden. In dit artikel betoogt hij dat het niet de hoofdzaak is hoe (en of) de sancties tegen Oostenrijk zullen werken.

De hoofdzaak is 'of het in beginsel legitiem is dat de Europese Unie sancties, of die nu licht of zwaar zijn, oplegt aan een lidstaat waarin een extreem-rechtse, populistische, xenofobe en antisemitische partij bijna de helft van de regering in handen heeft'. Deze vraag beantwoordt Stuurman met een oorverdovend 'ja'.

Volgens hem is Europese Unie inmiddels uitgegroeid tot een 'proto-staat', waaraan de lidstaten hun soevereiniteit ten dele hebben afgestaan. Daarom mag de Europese Unie zich bemoeien met de interne aangelegenheden van lidstaten, als daar sprake is van 'bedreigingen van fundamentele democratische rechten en procedures'.

Als de EU het recht heeft de maximale omvang van begrotingstekorten (tenminste in de eurozone) te controleren, dan toch zeker om zich te bemoeien met de interne aangelegenheden van lidstaten om mensenrechten te waarborgen.

Vindt Stuurman, die vervolgens dreigt dat 'politieke partijen die hun identiteit aan het integrale nationalisme van de oude stijl ontlenen in Europa niet thuishoren'. Wat voor partijen dat zijn, weet ik niet. Maar ik maak uit dit betoog op dat Stuurman pleit voor een partijverbod door de Europese Unie. Dit gaat nog wel wat verder dan de sancties tegen Oostenrijk vanwege de toen nog eventuele regeringsrol van de FPO. Het is een onduidelijke voorgestelde inbreuk op het recht van vereniging. Stuurmans bijdrage aan het debat komt nogal laat; hij heeft de tijd gehad om na te denken. Toch is zijn betoog exemplarisch voor het verwarde en modderige denken onder de voorstanders van de sancties. Daarenboven is het dom en gevaarlijk.

Het is dom, omdat het er feitelijk helemaal naast zit met zijn uitgangspunt. Het gaat hier immers niet om de Europese Unie die sancties afkondigt of anderszins Oostenrijk de les leest. De Europese Unie staat hier (zoals ik hier vorige week uitlegde) geheel en al buitenspel. Noch communautaire organen als de Europese Commissie of het Europese Parlement, noch 'intergouvernementele', als de Europese Raad zijn gekend in, laat staan verantwoordelijk voor, de afgekondigde sancties tegen Oostenrijk. Deze komen enkel en alleen voor rekening van de regeringen van veertien van de vijftien lidstaten, die juist welbewust buiten de Europese Unie om hebben gehandeld.

Als al niet zoveel andere commentatoren en politici (hier: Van Thijn en ex-EU-commissaris Van den Broek) eerder hadden gedemonstreerd dat zij dit fundamentele onderscheid niet kunnen maken, zou ik deze misser van Stuurman 'verbijsterend' hebben genoemd. Nu alleen maar dom, zeker voor iemand van wie het het vak is dit verschil wel te onderkennen.

Niet alleen dom, maar ook gevaarlijk. Ik ben het geheel eens met Stuurman als deze stelt dat het legitiem is als de EU zich bemoeit met schendingen van democratie en mensenrechten in een lidstaat. Dit is, gelukkig voor hem en mij, echter al bij verdrag geregeld, daar zijn gekunstelde redeneringen over 'Europa' als 'proto-staat' niet voor nodig. Maar Stuurman verwijst met geen woord naar deze verdragsbepalingen.

In plaats daarvan propageert hij een regime van willekeur, waarin regeringen van een aantal lidstaten buiten de Europese Verdragen om, zonder enige basis in recht of wet, maatregelen afkondigen tegen een of meer andere lidstaten. Zo is het met de sancties tegen Oostenrijk gegaan.

Daarmee is een gevaarlijk en naargeestig precedent geschapen. Langs precies dezelfde weg zouden andere lidstaten Nederland sancties kunnen opleggen wegens de voorgenomen wijziging van de wetgeving ten aanzien van euthanasie. (Die kan overigens met meer recht als een aantasting van de rechten van de mens worden beschouwd als de toetreding van de FPO tot de regering van Oostenrijk.)

Het optreden tegen feitelijke (en niet veronderstelde) bedreigingen van democratie en rechtsstaat binnen de EU dient plaats te vinden op basis van de beginselen van democratie en rechtsstaat. De sancties tegen Oostenrijk zijn echter in strijd met deze beginselen afgekondigd. Dat gebeurde door lidstaten als bij voorbeeld Frankrijk, waarvan de regering niet optreedt tegen gemeenten waar het Front National regeert en een beleid voert dat veel verder gaat dan waarvan men de FPo graag zou betichten.

De FPo is een onaangename partij en zijn leider, Haider, een gewiekste rat (wel een rat). Waarom het niet aan de vitaliteit van de Oostenrijkse democratie overgelaten, gesteund door acties van burgers uit andere landen, om die partij in te tomen? Waarom valt iemand als Stuurman terug op een oude vertrouwde en in wezen totalitaire reflex dat een anoniem, buiten wet en recht opererend 'Europa' (van elkaar op een namiddag bellende regeringsleiders), wel even orde op zaken zal stellen in de strijd tegen het 'antifaksisme'?