Nachtmerrie

Nachtmerrie

Kortom: de PvdA heeft zich in een weinig benijdenswaardige positie gemanoeuvreerd.

bart tromp

VVD-fractievoorzitter Van Aartsen heeft kortgeleden een klappertjespistool gekregen en knalt er sindsdien duchtig op los, het geeft niet op wie, als het maar ophef en vertier veroorzaakt. (Hij heeft ook een echt pistool, maar dat gebruikt hij uitsluitend om zichzelf af en toe in de voet te schieten.) Maar al dat lawaai verheelt niet dat de regeringspartijen zich bij deze algemene beschouwingen hechter dan ooit aaneen hebben gesloten.
D66 heeft zijn traditionele functie als bufferpartij in het centrum verruild voor een rechts-conservatieve positie, de VVD tracht zich als rechts-populistische partij te profileren en het CDA heeft zijn traditionele ‘ wij buigen niet naar links en wij buigen niet naar rechts’-opstelling opgegeven door zich met het neoconservatieve kabinetsbeleid te identificeren.
De regeringspartijen delen niet alleen een gemeenschappelijk programma, maar ook angst voor de kiezer. Alledrie staan ze in meerdere of mindere mate op verlies, wat uitsluit dat het kabinet voortijdig ten val komt. En zoals het er nu uitziet, zullen zij het voortbestaan van dit kabinet tot inzet van de komende verkiezingen maken, temeer omdat het niet waarschijnlijk is dat de LPF, al op sterven na dood, na verkiezingen de rol van D66 over kan nemen.
Dat zou een ongekende duidelijkheid in de Nederlandse politiek scheppen, die echter de PvdA in een moeilijk parket brengt. De opstelling van de PvdA in oppositie is lange tijd nogal terughoudend geweest. Van een volledige afwijzing van het regeringsbeleid was geen sprake, ook al omdat fractievoorzitter Bos bij de mislukte poging in 2003 een CDA-PvdA-kabinet te formeren akkoord was gegaan met een groot deel van het bezuinigingspakket.
Maar achter deze schuchterheid gingen ook twee andere motieven schuil, die overigens niet helemaal los van elkaar staan. De eerste is een programmatische heroriëntatie, die, als men afgaat op de verspreide uitlatingen en artikelen van fractievoorzitter Bos, een verdere verrechtsing van de PvdA inhouden, vanzelfsprekend aangeprezen als ‘ modernisering’. Daardoor zou de mogelijkheid voor een kabinet met het CDA toenemen, maar ook die op een nieuwe coalitie met de VVD.
Dat perspectief is heel onwaarschijnlijk geworden, zoals de fractieleiders van VVD en D66 op hun eigen sympathieke wijze demonstreerden door de arme Wouter Bos een ‘ fascinatie’ met Joop den Uyl in de schoenen te schuiven. Zij weten heel goed dat Bos juist op alle mogelijke wijzen afstand neemt van traditioneel sociaal-democratische idealen, tot en met het inruilen van gelijkheid voor ‘ participatie’. (In een vorige column gebruikte ik het woord gelijkwaardigheid, maar Bos liet mij weten dat dit ‘ gelijkheid’ moet zijn.)
Deze weg is echter een doodlopende straat gebleken. Het is dan ook opmerkelijk dat de PvdA de laatste tijd in de Kamer weer is teruggekeerd tot linkse standpunten, met eerlijk delen en sociale rechtvaardigheid als vanzelfsprekende uitgangspunten.
Maar het gaat niet van harte, want zo krijgt het rechtse regeringsblok zijn zin. Het wil graag de PvdA ver links van zich hebben, om zo het spook van een linkse eenheid op te kunnen roepen, dat nodig is om kiezers van de PvdA naar regeringspartijen te jagen.
Kortom: de PvdA heeft zich in een weinig benijdenswaardige positie gemanoeuvreerd. Toen Den Uyl in 1977 de verkiezingen won en de PvdA de grootste partij werd (53 zetels), restten er links van haar drie partijen (PSP, CPN en PPR) met tezamen zes zetels. Geen van die partijen kon gezien worden als een mogelijke regeringspartner. In 2003 liggen de verhoudingen heel anders. Nu bevinden zich links van de PvdA (42 zetels) GroenLinks (8) en de SP (9), in de peilingen vrij stabiel goed voor het dubbele, en in staat om mee te regeren.
Wouter Bos is erg voor een tweepartijenstelsel, maar dan via een nieuw kiesstelsel. Een linkse meerderheid via de stembus is voor de huidige PvdA echter een nachtmerrie.