Netwerkpartij

VOLGENS waarnemend voorzitter Vreeman van de PvdA moet zijn partij af van interne besluitvorming op democratische grondslag. Informele groepjes en losse initiatieven dienen daarvoor in de plaats te komen. De tijd van de 'massapartij' is voorbij. 'We zijn op weg naar een netwerkpartij en daar hoort professionalisering en informalisering bij,' meldt zijn deel van het maandblad van de Partij van de Arbeid. (Het andere deel is van de Tweede-Kamerfractie. De tekst van Vreemans toespraak over dit onderwerp blijkt in overeenstemming met het beginsel van informalisering onvindbaar, want is niet op schrift gesteld.)

Vreeman heeft nooit enige moeite gedaan zijn verleden als stalinistisch meelopertje bij de studentenacties in Groningen rond 1970 te doen vergeten. Nu is het te laat en kan men zich er alleen maar over verbazen dat zo'n antidemocraat in woorden en daden alweer zolang vice-voorzitter is van een politieke partij die ooit 'fundamentele democratisering' als hoogste doel stelde in 'de staat die moet zijn: een rechtsstaat'.

Vertalen wij zijn verhaal van politieke partij naar Nederlandse politiek, dan zegt hij: al dat formele gedoe met openbare agenda's en wetsvoorstellen, met stemmingen in de Tweede Kamer, met verkiezingen en programma's, met publieke verantwoordelijkheid van bewindslieden, dat hoort bij de ouderwetse, 'formele' massademocratie. Wij worden modern en regelen de zaken onder mekaar in geinformaliseerde en geprofessionaliseerde netwerken (besloten kliekjes van beroepspolitici).

Het verhaal van de vice-voorzitter (tevens mislukt Kamerlid) kwam niet uit de lucht vallen, maar was een korte samenvatting van wat hij in de zes jaar dat hij min of meer actief was in de PvdA heeft nagestreefd.

De Jonge Socialisten maakten daarvan vorige week bij monde van hun voorzitter en secretaris (Het Parool van 22 oktober) de balans op. Zij constateerden dat Rottenberg als voorzitter van de PvdA en de op diens bagagedrager meegelifte Vreeman indertijd een eind hadden gemaakt aan allerlei verstarde structuren in de PvdA, zoals de door regionale partijbaronnen beheerste partijraad. 'Maar er kwam niets voor in de plaats. Terwijl de partijbaronnen hun macht moesten inleveren, kregen leden en sympathisanten niet meer te zeggen. () De organisatorische vernieuwing van de PvdA is slechts sloopwerk geweest. () Nu is de kring der machthebbers (in de PvdA) verkleind tot enkele Haagse bobo's.'

Aan deze analyse van de zogenaamde vernieuwing van de PvdA is niks mis, behalve dat ze de zaken nog te mooi voorstelt. Die 'verstarde structuren' zoals de partijraad, waren namelijk al afgeschaft toen Rottenberg en Vreeman werden gekozen. Ruim twee jaar geleden heb ik in een artikel in Socialisme & Democratie uitvoerig gedocumenteerd wat van de door hen begonnen 'vernieuwing' van de PvdA terecht was gekomen. Die analyse is nooit weersproken, al was het alleen maar omdat Vreeman elke discussie erover uit de weg ging of verbood - een aardige demonstratie van de krampachtigheid waarmee in de huidige PvdA het publiek debat wordt ontweken.

Vorige week organiseerden de JS een debat over dit thema, waarbij ik geflankeerd werd door het nieuwe Kamerlid Jet Bussemaker en de voormalig Niet Nix-functionaris Lennart Booij. Bussemaker was bijna lyrisch over de jaren van vernieuwing. Raar dat ze pas tot de PvdA toetrad toen de Kamer in zicht kwam. Al die debatten! En dan: zo'n aanzet tot een nieuw beginselprogramma! Dat was toch niet niks!

Zij maakt deel uit van de commissie die deze aanzet heeft opgesteld. Maar zij bleek niet te weten dat het besluit tot opstelling van zo'n nieuw beginselprogramma al in 1992 door het congres van de PvdA was genomen. Het is echter nooit uitgevoerd door de vernieuwers. Desgevraagd noemde zij later, als voorbeeld van het debat binnen de PvdA, de nota die Thijs W"ltgens twee jaar geleden over een beginselprogramma heeft geschreven. Maar daarover is nu juist helemaal niet gedebatteerd. Vreeman en Rottenbergs opvolger Adelmund wisten niet hoe snel zij die nota in de onderste la van het partijbureau moesten verstoppen.

Als er echter een nieuw ontwerp-beginselprogramma zou komen, meenden Booij en Bussemaker, dan moest dat toch niet worden vastgesteld door zoiets als een partijcongres. 'Voor je het weet, krijg je dan weer dat er afdelingen met amendementen komen,' zei het Kamerlid vol afgrijzen. Plotseling realiseerde ik mij dat ik tussen twee mensen zat die de PvdA alleen maar van boven, vanuit betaalde functies binnen of namens die partij kennen, wat kennelijk tot een zonderlinge visie op partijdemocratie leidt.

De informalisering van de PvdA kwam deze week tot uiting in een uit de lucht gevallen commissie die een rapport over Schiphol uitbracht. Al twee verkiezingsprogramma's lang durft de PvdA geen standpunt over de luchthaven in te nemen. Er moet op gestudeerd worden, staat erin. Maar dat is nooit gebeurd.

In plaats daarvan is nu, op basis van twee als 'open' en 'chaotisch' omschreven bijeenkomsten, een verhaal gepubliceerd dat niet eens aan alle leden van die commissie is voorgelegd. De honderdduizenden die door Schiphol uit de slaap worden gehouden, krijgen het advies: 'Lig stil en denk aan de BV Nederland.'