Niet gekozen president

Zo is de verkiezing van de nieuwe president van de Verenigde Staten geëindigd met George Bush jr als overwinnaar. Hij wordt de eerste niet gekozen president van de Verenigde Staten sinds 1876. Toen kreeg Samuel Tilden de meeste stemmen, maar via een reeks onfrisse manoeuvres werd uiteindelijk zijn tegenstander Rurherford Hayes president. Deze als 'Rutherfraud Hayes' de geschiedenis ingegaan.

Bush tegenstander Al Gore kreeg ruim 300.000 stemmen meer, maar dat telt nu evenmin als in 1876 wegens het college van kiesmannen, indertijd ingesteld om het de democratie in Amerika niet gemakkelijk te maken. Het is blijven bestaan na de volledige invoering van het algemeen kiesrecht en dat heeft nooit problemen opgeleverd, omdat vrijwel altijd een meerderheid onder de kiezers ook een meerderheid in het kiescollege oplevert. Des te pijnlijker dat Amerika een president krijgt die niet eens door een meerderheid van opgekomen kiezers geprefereerd is. Als wij de thuisblijvers meerekenen, heeft driekwart van de Amerikaanse staatsburgers zijn stem dus niet op George Bush jr uitgebracht. Voor Al Gore zou dat niet veel ander hebben gelegen, maar die had tenminste op de meerderheid van de uitgebrachte stemmen staat kunnen maken.

Niemand twijfelt eraan dat Gore ook in de staat Florida de verkiezingen heeft gewonnen. Daarom was het de Republikeinen er alles om te doen ervoor de zorgen dat niet alle geldige stemmen geteld zouden worden. Opperrechter Antonin Scalia gebruikte dat als argument bij het besluit van het Federale Hooggerechtshof om het hertellen van de stemmen in district Miami-Dade te verbieden in afwachting van de uitspraak van het Hof. Aangezien hij verwachtte dat het Hof zich tegen die hertelling uit zou spreken, zou het vertrouwen in de Amerikaanse democratie worden aangetast als er ondertussen was doorgeteld. Met andere woorden: dan zou vast komen te staan dat Gore de meerderheid in Florida had behaald, waardoor het besluit van het Hof erop neer zou komen dat het de uitslag van de verkiezingen ongedaan maakt.

Uiteindelijk is dit echter precies wat er gebeurd is. Verschillende onderzoeken hebben al aannemelijk gemaakt dat Gore in Florida ruimschoots heeft gewonnen. Het is nog slechts een kwestie van tijd - en nieuwe rechtszaken - voor via de Amerikaanse wet op de openbaarheid de niet getelde stemmen alsnog onderzocht zullen worden. De feitelijke bevestiging van Gore’s overwinning in Florida zal niet alleen de geloofwaardigheid van Bush als president verder aantasten, maar ook die van de democratie van de Verenigde Staten in het algemeen. Het machtigste en rijkste land ter wereld staat te kijk als een staat waarin de verkiezingen voor het hoogste ambt niet door de kiezers worden beslist maar door een kongsi van politici en rechters.

De doodklap voor Gore was de uitspraak van het Hooggerechtshof, althans van de Republikeinse meerderheid ervan. Staatsrechtelijk gezien is die uitspraak allereerst uitzonderlijk omdat er eigenlijk geen enkele deugdelijke grond bestaat voor het Federale Hof om zich te bemoeien met het democratisch proces in een deelstaat. De argumentatie van de Republikeinse rechters in Washington is in hoge mate gekunsteld. Deze komt erop neer dat de beslissing van het Hooggerechtshof in Florida om de door Gore gevraagde hertellingen in een aantal kiesdistricten toe te staan wordt afgewezen, omdat deze in strijd zou zijn met de Federale wet. Deze eist dat elke stem gelijk behandeld wordt, de Equal Protection Clause. Welnu , volgens de Republikeinse Opperrechters verschilden de telprocedures in de betreffende kiesdistricten en was daarom die gelijke behandeling van stemmen niet gegarandeerd. Daar zou in principe wel wat aan gedaan kunnen worden, maar daar was het nu te laat voor.

Dit argument is in verschillende opzichten meer dan gezocht. De telprocedures in alle deelstaten en kiesdistricten van de Verenigde Staten verschillen van elkaar en als ze al gelijk zijn, kunnen ze toch verschillend worden toegepast. Als de zeven Opperrechters hun argument serieus namen, zouden ze de hele uitslag van de presidentsverkiezingen op grond van de Equal Protection Claus ongeldig moeten verklaren. Waar deze rechters zich echter niet over uitspraken is over een veel belangrijker beginsel van democratie, een beginsel dat gehonoreerd moet zijn voordat de Equal Protection Clause aan de orde kan komen: het beginsel dat alle uitgebrachte stemmen geteld worden.

Het argument dat er geen tijd zou zijn om tot een betere hertelling over te gaan is al evenzeer gezocht, zoals Opperrechter Stevens in zijn minderheidsstandpunt constateerde: niets in de federale wet verbiedt een deelstaat door te tellen totdat een bona fide winnaar kan worden vastgesteld.. Hij heeft dan ook gelijk met zijn slotsom dat deze verkiezingen geen winnaar kennen, maar wel een verliezer: het vertrouwen van de natie in het Hooggerechtshof rechter als onpartijdige waker over de rechtsorde.

Bart Tromp