Oorlog noch vrede

BOSNIE IS VAN DE voorpagina's verdwenen. Wie zal daar rouwig om zijn ? Nieuws is het uitzonderlijke, niet monotonie en routine. Het voormalige centrum van Joegoslavische federatie levert in deze zin al een tijdlang geen nieuws meer op. Wat er plaatsvindt is steeds meer van hetzelfde. De uitwerking daarvan is gewenning, verdoving en uiteindelijk onverschilligheid. Wat steeds maar weer gebeurt, daaraan kan kennelijk niets veranderd worden. De publieke opinie is alleen dan een wapen, wanneer de gedachte leeft dat het kwaad zijn loop niet hoeft te hebben.

In de korte geschiedenis van voormalig Joegoslavie is wat dit betreft een duidelijk patroon aanwijsbaar. Op gezette tijden wekt een nieuwe gruwelijkheid woede en verontwaardiging in 'de beschaafde wereld'. De vernietiging van Vukovar, de aanvallen op Dubrovnik, de onthulling van Servische concentratiekampen, de uithongering van Srebrenica en Sarajevo - dat zijn de bekendste voorbeelden. Dan weerklinkt de roep hier iets tegen te doen. Regeringen die iets zouden kunnen doen antwoorden steevast dat de burgers niet begrijpen waar ze het over hedden en dat zij een veel betere oplossing weten. Het resultaat is steeds weer loze verklaringen, resoluties en toezeggingen.

Ruim vijf maanden na de proclamatie van een half dozijn Bosnische steden tot 'safe havens' in VN-verband is er nog niets gedaan om de daad bij het woord te voegen. Maar dat is geen nieuws, evenmin als de zinloze controle op het vliegverbod boven Bosnie of de stille sabotage waarmee vooral Frankrijk en GrootBrittannie het werk van het VN-tribunaal over oorlogsmisdaden onmogelijk maken.

Het laatste nieuws was de weigering van de Bosnische staat om akkoord te gaan met zijn liquidatie. Deze kreeg in het algemeen een slechte pers in het Westen. Politici en commentatoren vonden dat de Bosniers niet zo kinderachtig hadden moeten doen en zich moesten neerleggen bij hun nederlaag op het slagveld. Tegelijkertijd werd het hun kwalijk genomen dat zij hier en daar ook nog overwinningen boekten op de Bosnische Kroaten. Een onwetende zou de indruk krijgen dat, na een eerlijke wedstrijd onder arbitrage van de Verenigde Naties, de Bosniers niet tegen hun verlies waren opgewassen.

Sindsdien is het stil. Het 'vredesproces' is mislukt en de onderhandelaars namens de VN en de Europese Gemeenschap, Owen en Stoltenberg, hebben meegedeeld dat een vredesakkoord van de baan is. Het rare is dat het sindsdien ook op het slagveld betrekkelijk rustig is geworden. Of eigenlijk is dat niet zo vreemd voor wie de logica van de oorlog in Bosnie al heeft ontcijferd.

Oorspronkelijk werden de onderhandelingen over vrede gevoerd op basis van uitgangspunten als de integriteit van de Bosnische staat en herstel van de vooroorlogse verhoudingen, dat wil zeggen: terugkeer van vluchtelingen naar hun woonsteden. Op het moment dat VN en EG deze uitgangspunten loslieten - de begrafenis van het plan-Vance/Owen - werden de onderhandelingen de motor van de gewapende strijd. Hoe meer gebied men veroverd had, hoe sterker men in Geneve stond. Nu er geen vredesakkoord komt, is deze motor uitgeschakeld en is een even betrekkelijke als misleidende rust op het Bosnische slagveld ingetreden.

De situatie doet nog het meest denken aan de toestand die in 1918 aan het Oostfront heerste, na de mislukte onderhandelingen over vrede tussen Duitsland en het nieuwe bolsjewistische bewind in Rusland. Het hoofd van de Russische delegatie, Trotski, vond er een fantastische formule voor: geen oorlog en geen vrede. Geheel in overeenstemming met deze typering heeft de leider van Bosnische Serviers zojuist aangekondigd dat wat hem en zijn kornuiten betreft de oorlog voorbij is en dat de aanval op Sarajevo niet zal worden doorgezet.

Een vredesakkoord hoeft zo te horen dus niet meer en dat geldt niet alleen voor Karadzic en de zijnen. Het vredesakkoord in de maak voorzag in enerzijds formalisering van de opdeling van Bosnie en daarmee van het goedkeuren van de 'etnische zuiveringen'. Anderzijds zou een internationale troepenmacht met een breed mandaat op de naleving moeten toezien. Zo'n oplossing hebben de anti-interventionisten altijd bepleit tegen degenen die vanaf het begin stelden dat alleen grootscheepse militaire inmenging van buitenaf kans bood op pacificatie van ex-Joegoslavie.

Maar nu wordt duidelijk dat een bezettingsmacht van vijftigduizend man, die werkelijk gewapenderhand op naleving van een moreel verwerpelijk akkoord moet toezien, tenminste dezelfde risico's loopt als een VN-leger dat gepoogd had de situatie in Bosnie in overeenstemming te brengen met de beginselen van de VN en het internationale recht. De vluchtweg waarover de internationale gemeenschap nu al twee jaar draaft, eindigde zo alsnog een doodlopende steeg.

Nederlandse parlementariers kwamen daar vorige week achter, toen ze wel erg laat ontdekten wat voor risico's een echte VN-vredesmacht te wachten staat. Het zijn overigens dezelfde parlementariers die een half jaar geleden de ombouw van de krijgsmacht tot een apparaat voor dit soort operaties goedkeurden. Maar ook de Amerikaanse regering heeft koude voeten gekregen bij de gedachte de beloofde vijfentwintigduizend man naar Bosnie te sturen.

De mislukking van het vredesakkoord komt eigenlijk iedereen wel goed uit. De Bosniers verliezen er niets mee, de Bosnische Kroaten en Serviers consolideren hun posities zo ook wel en de buitenwereld kan zijn handen in onschuld wassen.