Oprechte bedriegers?

Oprechte bedriegers?

Het rapport van Lord Butler lijkt wel geschreven te zijn voor een speciale aflevering van Yes Prime Minister.

Volgens The Lord Butler of Brockwell, de vroegere secretaris van de Britse ministerraad, is met Irak bij de Britse inlichtingendiensten van alles misgegaan, maar heeft niemand iets verkeerds gedaan. Het systeem faalde. Lord Robin Butler verrichtte zijn onderzoek in opdracht van premier Tony Blair, die welbewust de kwestie van politieke verantwoordelijkheid niet aan de orde gesteld wilde zien.

Ook bij de opdracht aan Lord Brian Hutton vorig jaar was de onderzoeksvraag zó gesteld dat Blair zelf niet in diens vizier kon komen, wat oppervlakkige commentatoren ertoe bracht te concluderen dat de premier van falen was vrijgepleit. In werkelijkheid viel diens optreden buiten Huttons terms of reference. Diens object was vooral de verslaggeverij van de BBC, en dan in het bijzonder de bewering van journalist Andrew Gilligan dat de regering de dreiging van Irak had overdreven met de stelling dat Saddam Hoessein binnen 45 minuten massavernietigingswapens kon afvuren. Hutton vond dat Gilligan onvoldoende grond voor zijn bewering had en kwam met een ijzingwekkend oordeel. Gilligan ging heen en de voorzitter en president-directeur van de BBC dienden hun ontslag in.

Je zou in Butlers termen kunnen zeggen dat hier het systeem eveneens had gefaald, dat de interne procedures van de BBC de fout van Gilligan niet hadden kunnen voorkomen. Niettemin nam de top van de BBC de verantwoordelijkheid op zich voor iets waar die persoonlijk geen weet van had gehad. De voorzitter en de president-directeur handelden daarmee in overeenstemming met wat wel de Carrington-doctrine is genoemd, naar Lord Peter Carrington, die als minister van Buitenlandse Zaken in 1982 aftrad, omdat zijn ministerie de Argentijnse invasie van de Falkland-eilanden niet had voorzien. In zijn woorden: een erezaak. Overigens geeft het rapport van Butler Gilligan achteraf gelijk: de Britse inlichtingendiensten beschikten niet over betrouwbare gegevens waarop de waarschuwing voor een mogelijke aanval binnen 45 minuten kon stoelen.

Blair verklaarde dat hij het rapport in zijn geheel accepteerde en dat hij ‘ de volledige verantwoordelijkheid nam voor de manier waarop de kwestie is gepresenteerd en dus ook voor gemaakte fouten’. Daarmee was voor hem en de regering klaarblijkelijk de kous af. Want Butler had gesteld dat Blair zijn fouten in goed vertrouwen had gemaakt en niet opzettelijk had gelogen toen hij de onmiddellijke dreiging van Iraakse massavernietigingswapens aanvoerde als reden om een oorlog buiten de internationale rechtsorde te beginnen.In de Verenigde Staten gaat een soortgelijk verhaal over president George Bush jr, wat het weekblad The Economist (overigens onverdroten aanhanger van de oorlog tegen Irak) ertoe bracht beide staatslieden op de omslag te zetten als Sincere Deceivers, oprechte bedriegers.

Maar de these van goede trouw is wat veel gevraagd. Het rapport van Butler geeft geen verklaring voor het feit dat de ‘ misschiens’, ‘ eventueels’ en ‘ mogelijks’ waarmee de rapporten van de inlichtingendiensten waren gelardeerd, in de toespraken van Blair plaats hadden gemaakt voor onbetwijfelbare zekerheden. Robin Cook, die vorig jaar aftrad als minister, omdat hij het op goede gronden niet eens was met de krijgszuchtige politiek van Blair, concludeerde dat het Lagerhuis was misleid, toen het vóór de oorlog stemde, en dat het tamelijk bezopen is te stellen, zoals Butler doet, dat niemand iets fout heeft gedaan. De these van ‘ de oprechte bedrieger’ houdt in dat Blair en Bush volkomen ongeschikt zijn voor hun ambt. Ze veronderstelt dat ze zowel de onzekerheden in de rapporten van hun geheime diensten zonder meer negeerden, als het voor lief namen dat hun adviseurs van die onzekerheden zekerheden maakten.

De these veronderstelt ook dat ze niet in staat waren een bredere afweging te maken. De wapeninspecties van de VN ter plaatse weerspraken de vage vermoedens van de Britse en Amerikaanse inlichtingendiensten en leverden immers geen enkele aanwijzing voor het bestaan van massavernietigingswapens. De oorlog werd begonnen vóórdat de inspecties konden worden voltooid, waardoor willens en wetens algemene instemming van de Veiligheidsraad werd verbeurd.

Het rapport van Butler lijkt al met al wel geschreven te zijn voor een speciale aflevering van de legendarische tv-serie Yes Prime Minister, met een minister-president die onder valse voorwendsels een oorlog begint die in een fiasco eindigt. ‘ Hij neemt de politieke verantwoordelijkheid op zich’: door doodgewoon te blijven zitten – geen erezaak.