Rampzalig resultaat 'anti-moerasbeleid'

In de politiek tellen argumenten minder dan metaforen en mythen. De oorlog in het voormalige Joegoslavie is voor een goed deel toe te schrijven aan de manipulatie van dubieuze historische mythen door gewetenloze politici ter plaatse. Dat die oorlog kan voortduren is daarnaast te danken aan de goedgelovigheid waarmee de staatslieden uit de rest van de wereld zijn gaan geloven in al even dubieuze mythen en metaforen.

Van de laatste was (en is) de belangrijkste die van het moeras. Steeds weer is ervoor gewaarschuwd dat het voormalige Joegoslavie, althans in overdrachtelijke zin, een moeras is en dat de voornaamste politieke inspanning van de wereld erop gericht moet zijn dat buitenstaanders er niet in vast te komen zitten en er dan langzaam in wegzinken.

De resultaten van dit anti-moerasbeleid zijn na twee jaar oorlog weinig minder dan rampzalig. De oorlog gaat in Bosnie onverminderd voort en de meer dan twintigduizend buitenlandse troepen die onder VN-vlag in ex-Joegoslavie zijn gestationeerd, zijn volstrekt onmachtig om daar een eind aan te maken. Hun aanwezigheid is een belangrijk argument om aan die oorlog verder niets te doen. .

Er bestaat geen enkel zicht op een 'oplossing' van het conflict; de waarschijnlijkheid dat het zich verder uitbreidt neemt daarentegen toe. De spanning groeit in Kosovo, waar de voor negentig procent uit Albanezen bestaande bevolking wordt geterroriseerd door Serviers, onder aanvoering van een Servisch parlementslid dat in de rest van Europa wegens roof en moord wordt gezocht.

Even gevaarlijk zijn de toenemende provocaties tegen de Hongaarse bewoners van Vojvodina en in Servie zelf worden nu ook Servische katholieken het slachtoffer van praktijken die met het idiote maar sinistere begrip 'etnische zuivering' worden aangemerkt. (De groepen in ex-Joegoslavie die worden uitgemoord of anderszins 'gezuiverd' zijn merendeels van dezelfde etnische komaf.) In Macedonie lopen de spanningen eveneens op.

Ondertussen ontwikkelen de twee belangrijkste staten in het voormalige Joegoslavie zich tot dictaturen die nu eens werkelijk de naam 'nationaal-socialistisch' verdienen. Servie loopt hier voorop. Vorige week verdween de in lokale termen als 'gematigd' beschouwde president Cosic van het toneel en verdween Vuk Draskovic, de enige oppositieleider van betekenis, met onbekende verwondingen in het gevang. Als dit geen politiek moeras is, dan zou ik graag vernemen welke landschappelijke metafoor hier wel van toepassing mag zijn. Grazige weiden soms?

Desastreus

Dit moeras is echter in niet geringe mate aangelegd door degenen die er nu al twee jaar tegen waarschuwen. In die twee jaar kan men achteraf enkele duidelijke koerswijzigingen in de politiek ten opzichte van Joegoslavie aanwijzen, die tot de huidige situatie hebben geleid. De meest recente en ook meest desastreuze is de afgelopen weken tot stand gekomen.

Het plan-Vance/Owen voor de politieke inrichting van Bosnie-Hercegovina was begin dit jaar langzamerhand door de VN, de EG en de grote mogendheid aanvaard als doel van de internationale inspanningen om althans in dit deel van ex-Joegoslavie de vrede en het recht te herstellen. Het plan was de minst slechte oplossing die Cyrus Vance and Lord Owen konden voorstellen, gegeven het feit dat hun opdrachtgevers, VN en EG, duidelijk maakten geen militaire middelen te willen gebruiken om een beter resultaat te bereiken.

In feite zijn er maar twee alternatieven voor dit plan: de opdeling van Bosnie tussen Servie en Kroatie, of de gedwongen emigratie van die Bosniers die zich allereerst als Kroaten en Serviers beschouwen. Deze alternatieven zijn tot nu toe internationaal onaanvaardbaar en onbespreekbaar gebleken. Dat neemt niet weg dat de feitelijke gang van zaken steeds meer gaat in de richting van het eerste alternatief, de opdeling van Bosnie.

Parachuteren

De nieuwe Amerikaanse regering wees het plan-Vance/Owen in eerste instantie af als te pro-Servisch. Maar uiteindelijk wist ze geen alternatief te bedenken, behalve het parachuteren van voedsel op belegerde dorpen van Bosnische moslims. Daarna stelde Washington zich achter het plan. Dit was inmiddels door de meeste betrokken partijen aanvaard.

De politieke druk op degenen die het plan nog steeds weigerden te onderschrijven, de Servische leiders in Servie zowel als in Bosnie, werd opgevoerd. De sancties tegen Servie werden verscherpt - op zichzelf een lafhartig middel omdat het de bevolking als geheel treft, maar niet de verantwoordelijke politici. Na maanden gedelibereer werd het vliegverbod boven Bosnie eindelijk met militaire macht door de VN gehandhaafd en er werden militaire voorbereidingen getroffen om tot interventie over te gaan, mochten de Serviers in hun weigering volharden. Zulke voorbereidingen pasten ook in de uitvoering van het plan-Vance/Owen, dat voorziet in de stationering van een grote militaire macht om toe te zien op de naleving van de afspraken.

De geloofwaardigheid van Europese dreigementen om militair op te treden was tegen deze tijd voor Belgrado minder dan nul. Zij werden beschouwd als holle frasen voor binnenlands gebruik en dat zijn ze van begin af aan inderdaad geweest. Maar de Verenigde Staten onder een nieuwe president, dat was voor Milosevic klaarblijkelijk een factor van andere orde. Het politieke offensief om het plan-Vance/Owen te doen aannemen leek daardoor het succes te behalen dat alle vorige acties zo jammerlijk moesten ontberen en wel precies omdat voor het eerst sprake was van een geloofwaardige dreiging met militair ingrijpen.

Milosevic verklaarde de steun aan de Bosnische Serviers te staken - waarvan hij tot dan toe bij hoog en bij laag had ontkend dat deze verleend werd. Leiders van de Bosnische Serviers werden uit hun spectaculaire hotelsuites in Belgrado gezet. Hun aanvoerder Karadzic ging onder druk van Milosevic en Cosic akkoord, waarna zijn 'parlement' het akkoord verwierp en het plan wenste voor te leggen aan de Bosnische Serviers.

De staatslieden van de wereld verwierpen deze uitvlucht als de zoveelste vertragingsactie en verklaarden de uitslag van dit zogenaamde referendum als niet van belang en illegitiem. Het 'referendum' ging door, met de verwachte uitkomst. Maar toen bleek dat niemand een plan had klaarliggen voor het geval die uitkomst er inderdaad kwam. Er gebeurde niets.

Na een tijdje kwam de Amerikaanse regering met een intern compromis. Het wapenembargo tegen de wettige en internationaal erkende regering moest worden opgeheven en de moslims zouden door de Amerikaanse luchtmacht worden beschermd. Daarmee werd Warren Christopher, de minister van buitenlandse zaken naar Europa gestuurd.

Toen Frankrijk en Engeland merkten dat dit plan 'bespreekbaar' was, wisten zij niet hoe gauw ze het onbespreekbaar moesten maken - daarbij naar het schijnt geholpen door een wel zeer zwak opererende Christopher. Vervolgens kwamen de VS, Groot-Brittanie, Frankrijk, Spanje en Rusland met een nieuw plan: de bescherming van zes moslim-enclaves. Daarmee worden de Servische veroveringen de facto erkend en neemt de VN de taak van gevangenbewaarder op zich.

De hoogst bereikbare internationale wijsheid is nu dat men de Bosnische moslims beter zelf opgesloten kan houden, dan ze door de Serviers te laten vermoorden. Dat moorden gaat inmiddels onverminderd door: sinds de 'veilige zones' zijn aangekondigd, worden ze zwaarder bestookt. Milosevic weet nu dat de VS precies hetzelfde doen als Europa: niets - en daarnaar handelt hij.

De paradox: naarmate de wereld en het Westen zich meer inspannen om de Joegoslavische kwestie als een gesoleerd probleem te behandelen, werkt deze steeds meer ten nadele daarbuiten. Tot de slachtoffers van deze politiek behoren niet alleen tienduizenden mensen in ex-Joegoslavie, maar ook de VN, de EG, de Navo, de WEU, de CVSE en al die andere internationale verbanden die de internationale rechtsorde zouden moeten handhaven.

De politicoloog Bart Tromp maakt een tussenbalans op van twee jaar internationale bemoeienissen met de burgeroorlog in het voormalige Joegoslavie. Het resultaat van die bemoeienissen beoordeelt hij als weinig minder dan rampzalig. Zelfs de pogingen om de kwestie-Joegoslavie als een geisoleerd probleem te behandelen zijn nu definitief mislukt, concludeert hij.