Rampzalige bezuinigingen

HET IS OPVALLEND HOE weinig het Strategisch Akkoord van het kabinet-Balkenende te melden heeft over de zaken die werkelijk van strategisch belang voor Nederland zijn. Eerder al moest ik er de aandacht op vestigen dat dit regeringsprogramma nagenoeg niets te melden heeft over Nederland in Europa en Nederland in de wereld. En dat terwijl processen van mondialisering en Europeanisering steeds sterker bepalen wat in Nederland zelf mogelijk is.

Een ander strategisch belang voor Nederland is het onderwijs en dan in het bijzonder universitair onderzoek en onderwijs. Een land als dit, zonder veel natuurlijke hulpbronnen en met een van de hoogste bevolkingsdichtheden ter wereld, is voor zijn welvaart in hoge mate afhankelijk van het opleidingsniveau van zijn bevolking en de ontwikkeling van kennis die het mogelijk maakt diensten en producten te leveren met een hoge toegevoegde waarde.

Maar over het hoger onderwijs bevat het Strategisch Akkoord niet meer dan twee zinnen. De invoering van het bachelors/masterssysteem wordt voortgezet, staat erin, evenals de mededeling dat selectie en differentiatie van collegegeld alleen onder bepaalde voorwaarden mogelijk wordt. Dat zijn moeilijk strategische ideeen te noemen, niet eens inhoudelijke. Pas in de bijlage wordt het Strategisch Akkoord inhoudelijk, namelijk als het gaat om de financiele ruimte voor het hoger onderwijs. Je moet er goed voor lezen, want zoals er achterkamertjespolitiek is, zo bestaat er ook politiek achterkamertjesproza. Er staat dus niet: het kabinet legt het hoger onderwijs een bezuiniging van 143 miljoen euro per jaar op. Weggemoffeld in een bijlage Ombuigingen (ombuigingen is achterkamertjesproza voor bezuiniging) wordt een 'efficiencytaakstelling' aan vrijwel de gehele collectieve sector opgelegd, waarbij al is ingevuld wat deze moet opbrengen. Efficiencytaakstelling is een ander achterkamertjeswoord voor bezuiniging.

De uitvinder van de efficiencytaakstelling was niemand minder dan Jozef Stalin, die in de jaren dertig de slogan lanceerde 'Het vijfjarenplan in vier jaar'. Stalin is al bijna vijftig jaar dood , maar dit idee leeft in het Strategisch Akkoord.

Deze nieuwe bezuiniging levert een overtuigende demonstratie van de betrouwbaarheid van het CDA, dat het voor de verkiezingen helemaal niet had over efficiencytaakstellingen voor het hoger onderwijs. Integendeel, in zijn programma betoogde deze partij: 'Nederland dreigt zijn vooraanstaande positie in de wetenschapswereld te verliezen. Onafhankelijk fundamenteel onderzoek is van groot belang. Daarom moeten er meer middelen aan fundamenteel wetenschappelijk onderzoek gegeven worden en de omstandigheden op universiteiten verbeterd worden.'

Daar heeft CDA-leider Jan Peter Balkenende in de formatie dus niet aan vastgehouden. De twee andere partijen hadden in hun programma's - voorzover je daarvan kon spreken bij de LPF - nauwelijks iets over dit onderwerp te melden. Maar zij bepleitten evenmin nieuwe bezuinigingen. Kortom: drie partijen, waarvan geen enkele de kiezers heeft beloofd op het hoger onderwijs te bezuinigingen, besluiten na de verkiezingen bezuinigingen in te voeren. Dat nu is kiezersbedrog. Het doet denken aan het vorige kiezersbedrog: bij de vorming van het eerste paarse kabinet besloten PvdA, VVD en D66 in hun regeerakkoord anderhalf miljard gulden op de universiteiten te gaan bezuinigen, hoewel geen van die partijen daar voor de verkiezingen voor had gepleit. Die bezuiniging kwam na ruim twaalf jaar onafgebroken bezuinigingen door drie opeenvolgende kabinetten-Lubbers.

Tegen de algemene kritiek die nu geuit is op deze nieuwe bezuinigingsronde, voerde de nieuwe minister van Onderwijs en Wetenschappen niets anders aan dat de universiteiten maar even door de zure appel heen moesten bijten. Hieruit blijkt dat zij geen enkel benul van de situatie heeft: de universiteiten krijgen al twintig jaar lang alleen maar zure appels te eten. Sinds 1980 zijn de universiteiten er zo'n veertig procent op achteruitgegaan, terwijl de aantallen studenten zijn gestegen.

Ook in dit opzicht zet het nieuwe kabinet het onverantwoordelijke beleid van al zijn voorgangers vanaf het begin van de jaren tachtig voort. De nieuwe bezuinigingen komen bovendien op het moment dat in het hoger onderwijs een geheel nieuwe structuur moet worden ingevoerd, het bachelors/masterssysteem. Niet alleen brengt dit ongekende organisatorische en administratieve problemen met zich mee: aangezien studenten die in het bestaande stelsel studeren, recht hebben volgens het bestaande stelsel af te studeren, moeten de opleidingen bovendien de komende drie jaar zowel het oude als het nieuwe onderwijsprogramma aanbieden. Ook dit is een vertrouwd patroon: een onderwijsvernieuwing invoeren en tegelijk minder geld ter beschikking stellen.

Voor het hoger onderwijs is deze zoveelste bezuiniging een ramp, ook al gaat het om een jaarlijks bedrag dat in het niet valt met de subsidie die in het Strategisch akkoord aan de automobilist is toegekend door het 'kwartje van Kok' af te schaffen. Een even duidelijke als kortzichtige prioriteitsstelling: het hoger onderwijs afbreken om het autoverkeer te stimuleren.