Realistisch vredesplan

MET CARL BILDT is het gedaan. Noch de Kroaten, noch de Bosniers willen nog met de onderhandelaar namens de Europese Unie praten. De vraag is of dat veel uitmaakt. De onderhandelingsroute van Bildt en Stoltenberg was allang een doodlopende route.

Inzet was de erkenning door Klein-Joegoslavie van Bosnie, in ruil voor opheffing van de sancties tegen Belgrado. Het is duister wat met die erkenning zou zijn bereikt. Daar staat tegenover dat Milosevic maandenlang de gesprekken daarover heeft gebruikt om tijd te winnen, terwijl hij hoopt dat de sancties wel langs een andere weg zullen worden opgeheven. Op elk moment dat het hem goed uitkwam, suggereerde hij dat er bijna overeenstemming was bereikt.

Zo werd de 'voortgang' in de contacten tussen Bildt en Milosevic twee maanden geleden door generaal Janvier, de commandant van Unprofor, als argument aangevoerd om de gevraagde luchtsteun voor de verdediging van Srebrenica te weigeren. De gevolgen van die weigering zijn bekend. Srebrenica viel, duizenden mannen zijn vermoord en over de 'voortgang' in de gesprekken tussen Bildt en Milosevic werd niets meer vernomen.

De Klein-Joegoslavische strategie om tijdens de 'onderhandelingen' de 'safe havens' op te rollen, is echter mislukt. De verovering van 'safe haven' Bihac had de geo-strategische verbinding tussen Krajina en de andere door Serviers gedomineerde territoria moeten opleveren. Daarmee zou Groot-Servie grotendeels gerealiseerd zijn.

Maar de aanval op Bihac leverde Kroatie het voorwendsel om tot de aanval over te gaan. Bihac werd ontzet, Krajina ging volledig verloren. Nog belangrijker was dat de mythe van de Servische militaire superioriteit teloorging, nu het er niet om ging weerloze burgers vanuit onkwetsbare posities met artillerie te bestoken.

Daarmee verzonk het fundament onder de vredesplannen van de 'internationale gemeenschap', want dat bestond uit de stelling dat de oorlog in Bosnie door de Serviers was gewonnen. Het delingsplan dat de 'Contactgroep' de strijdende partijen ruim een jaar geleden als laatste bod had voorgelegd, is samen met Bildt geruisloos van tafel verdwenen. Daarop ligt nu een nieuw vredesplan, ditmaal bedacht door de Verenigde Staten. Het is niet openbaar, maar er wordt wel flink uit gelekt. Daaruit kan men opmaken dat dit plan weer wat slechter is dan het voorgaande, vanuit het oogpunt dat Bosnie drie jaar geleden als soevereine staat door de 'volkerengemeenschap' werd erkend. Opnieuw wordt Bosnie de facto verdeeld, en nog meer dan in het vorige plan langs de 'etnische' lijnen die zich als gevolg van het oorlogsgeweld aftekenen.

Opnieuw worden dreigementen in het vooruitzicht gesteld aan het adres van de partij die het plan niet wil accepteren. Als dat de Bosnische Serviers zijn, zou het wapenembargo tegen Bosnie kunnen worden opgeheven en zou de Navo met luchtaanvallen het regeringsleger ondersteunen. Unprofor zou vertrekken, en in plaats daarvan zouden eenheden uit bevriende islamitische staten het Bosnische leger gaan ondersteunen. Als de Bosnische regering nee zegt, gaat Unprofor ook weg, wordt het wapenembargo tegen alle partijen opgeheven en moeten ze het verder maar uitvechten. Als het plan wordt aanvaard, moet een aanzienlijke Navo-troepenmacht op de uitvoering gaan toezien. Al deze elementen zijn bekend uit eerdere 'vredesplannen', die allemaal zijn mislukt.

Als voordeel van het plan wordt aangevoerd, dat op deze wijze 'etnisch zuivere' territoria tot stand komen. Daardoor zou de oorzaak van het conflict op de Balkan verdwijnen. Dit is een even kortzichtige als irreele opvatting.

In de eerste plaats verdraagt dit uitgangspunt zich niet met een ander: het recht op terugkeer van vluchtelingen. In de tweede plaats is het principe van etnische zuiverheid niet alleen immoreel, maar ook onuitvoerbaar. Een derde van de bevolking van Servie bestaat uit niet-Serviers en daar verandert geen vredesplan wat aan. Integendeel: nu al leidt de binnenkomst van Servische vluchtelingen uit Krajina tot nieuwe 'etnische zuiveringen' van Bosnische Moslims en Bosnische Kroaten, en tot oplopende spanningen met de Hongaarse en Albanese bevolkingsgroepen.

Het plan bevat, voor zover nu bekend, geen enkel voorstel voor een algemene, op heel voormalig Joegoslavie betrekking hebbende regeling van de positie van minderheden. Zonder zo'n regeling komt er geen eind aan het conflict.

Het Amerikaanse plan is in Europa al 'realpolitisch' genoemd, zonder twijfel bedoeld als compliment. Het weerspiegelt immers de realiteit op het slagveld. Maar juist die realiteit is zich aan het wijzigen. Het is de logica van de oorlog, die eens te meer de gang van zaken in voormalig Joegoslavie bepaalt.

Het plan is daarom eerder een wanhoopspoging van president Clinton om zijn eigen positie te versterken, dan een bijdrage aan een oplossing voor de oorlog in de Balkan. President Clinton is immers geconfronteerd met een uitspraak van de Amerikaanse volksvertegenwoordiging om het wapenembargo van de Verenigde Naties desnoods eenzijdig op te zeggen. Hij kan dat met een veto treffen, maar naar het zich laat aanzien zal een tweederde meerderheid in het Congres dit veto buiten werking stellen. Met dit plan wint hij tijd - niet de vrede in voormalig Joegoslavie.