Terug bij Clausewitz

ZULLEN LATERE HISTORICI de EG-top van Kopenhagen als het naoorlogse dieptepunt in de Europese politiek aanmerken? Voor het eerst sinds 1945 gingen de regeringsleiders van Europa akkoord met een verandering van staatsgrenzen, die is veroorzaakt door militair geweld en terrorisme. Voor het eerst werden er formele politieke conclusies getrokken die regelrecht in strijd zijn met alle internationale afspraken waartoe die staten zich volkenrechtelijk hebben verplicht.

Zowel het Handvest van de Verenigde Naties als het Manifest van Parijs, dat nog geen drie jaar geleden plechtig werd ondertekend, als symbolisch eind van de Koude Oorlog, zijn dode letter geworden. Of op hun best teksten die kunnen worden ingeroepen als het zo uitkomt, maar besmuikt achterwege gelaten als het tegenzit. De gedachte dat dit het dieptepunt zal blijken te zijn, getuigt echter van een zonderling optimisme. Het is immers heel waarschijnlijk dat bij een volgende Europese top nog laffere en nog onrealistischer besluiten zullen vallen.

Zo is het immers totnogtoe steeds gegaan, nu al twee jaar lang.

In de slotverklaring van Kopenhagen staat onder meer dat geen deling van Bosnie erkend zal worden die door Serviers en Kroaten wordt opgelegd aan de Moslims. De volgende top zal zo'n deling wel erkennen. De bescherming van de 'safe havens' voor Moslims heet nu het eerste doel van de vredeshandhavers. Maar vier weken nadat die door de Veiligheidsraad zijn geproclameerd, is er nog geen teken dat ze ooit beschermd zullen worden en de EG-top zag er in zijn slotverklaring vanaf de 7500 benodigde manschappen ter beschikking te stellen.

Tezelfdertijd wordt de bescherming van die 'safe havens' als argument gebruikt om het wapenembargo tegen de Moslims te handhaven. Opheffing zou het bloedvergieten vergroten, aldus de Europese staatsmannen, en bovendien de Britse en Franse VN-troepen in gevaar brengen. Met andere woorden: de Moslims moeten zich zo weerloos mogelijk laten uitmoorden.

Kopenhagen - het is een terugkeer naar de jaren dertig en Bosnie is nu zowel het Abessynie als het Spanje en Munchen van de jaren negentig. Net als toen met Abessynie laat de internationale gemeenschap toe dat een van haar lidstaten door militaire agressie verdwijnt. Net als in de Spaanse Burgeroorlog wordt het de wettige regering onmogelijk gemaakt zich te verdedigen. En net als in Munchen wordt het slachtoffer door de democratieen geoffreerd aan de agressor.

Het doel van deze Europese politiek is een en andermaal: rust. En het middel daartoe is het toegeven aan de Servische veroveringspolitiek, ook al wordt dat gemaskeerd met retoriek over de ontoelaatbaarheid van geweld en terreur en een hele santenkraam van futiele acties en gebaren, van 'no fly'-zones en oorlogstribunalen tot 'safe havens' (die sinds hun proclamatie pas goed gebombarbeerd worden).

Het is een laffe politiek, want ze steunt de oorlogsmisdadigers en straft hun slachtoffers en ze verloochent de mooie principes die de Europese staten officieel hebben onderschreven. Maar het is ook een onrealistische politiek, want die rust komt er niet.

In de eerste plaats zijn de Serviers - ondanks de steun van VN en EG - niet sterk genoeg gebleken om snel een eind aan de oorlog te maken. Hun territoriale veroveringen zijn vooral niet bewoonde en dun bevolkte gebieden. Geen enkele grote stad (buiten het al in meerderheid door Serviers bewoonde Banja Luka) is door hen veroverd. Met een opdeling van Bosnie komt er echter noch rust, noch vrede. Alle betrokken partijen zullen zo'n deling als tijdelijk beschouwen, de Serviers en Kroaten als tussenstap op weg naar een Groot-Servie en een Groot-Kroatie, de Moslims om zich voor te bereiden op revanche.

In de tweede plaats maakt de deling van Bosnie het waarschijnlijk dat de strijdende partijen elders aan de slag gaan. Zij weten immers dat zij van de internationale gemeenschap niets te duchten hebben. Binnenkort verloopt het mandaat van de VN in de door Serviers bezette gebieden van Kroatie. Hervatting van de vijandelijkheden tussen Servie en Kroatie is op termijn onvermijdelijk. De spanningen in Vojvodina, Kosovo en Macedonie lopen op en er is geen zicht op dat ze vanzelf overgaan. Door niets te doen, wordt de toestand gevaarlijker, niet alleen voor de tienduizenden die al vermoord zijn en de miljoenen die al verjaagd zijn.

Het nietsdoen van EG en VN komt niet alleen voort uit een moreel en politiek verkeerde beoordeling van de oorlog in ex-Joegoslavie. Zij is ook een consequentie van veertig jaar Koude Oorlog, waarin de essentie van het militaire apparaat eruit bestond dat het oorlog onmogelijk maakte door middel van afschrikking. Daardoor is de idee dat dit feitelijk gebruikt zou kunnen worden als onderdeel van een bepaalde politiek uit het voorstellingsvermogen van politici verdwenen.

De nieuwe wereldorde leert echter steeds meer dat zonder militair geweld en de geloofwaardige dreiging daarmee in een aantal gevallen politiek niet meer mogelijk is. Wij zijn terug bij Clausewitz. Oorlog als voortzetting van politiek 'mit Einmischung anderer Mittel' (en op de Balkan zien wij nu middelen als 'etnische schoonmaak' die in Vom Kriege niet voorkomen) kan alleen bedwongen worden door een politiek die zelf geweld niet uitsluit.