Terugkeer als vooruitgang

Terugkeer als vooruitgang

Uiteindelijk heeft het dertien jaar geduurd voor het congresbesluit van 1992 is uitgevoerd.

bart tromp

Half oktober 1977 stelde het zestiende congres van de PvdA een nieuw beginselprogramma vast. Dit gebeurde in een euforische sfeer. De kabinetsformatie sleepte zich voort, maar op een enkele zwartkijker na meende iedereen dat de ongekende winst van tien zetels tot een tweede kabinet Den Uyl kon leiden. Ik had grote en fundamentele bezwaren tegen dat nieuwe programma, die ik nog diezelfde week uitvoerig uiteenzette in de Haagse Post. Dat werd mij toen niet in dank aangenomen. In 1984 nam Den Uyl er in zijn rede bij de herdenking van de oprichting van de Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (1894) scherp afstand van, vooral van de overdrijving van het gelijkheidsbeginsel. Een jaar later werd dit beginselprogramma bijgezet in de tombe van oude socialistica. Dat gebeurde in een studie van de Wiardi Beckman Stichting, waarvan het voornaamste deel van mijn hand was. Daarom moest ik het concept vóór publicatie in het curatorium verdedigen. Eén van de curatoren meende dat ik het programma van 1977 belachelijk had gemaakt en las ter toelichting een passage voor. Dit leek de andere leden te overtuigen tot ik erop wees dat de voorgelezen tekst niet van mij was, maar een citaat uit het programma.

In de afgelopen twintig jaar speelde het dan ook in de PvdA geen enkele rol. Het bestond slechts. Ik was in 1991 betrokken bij het voorstel om tot een nieuw beginselprogramma te komen. In maart 1992 besliste het partijcongres dat dit er inderdaad moest komen. Het moest klaar zijn in 1994, bij het eeuwfeest van SDAP/PvdA. Maar de toenmalige partijleiding had daar geen oren naar. Het probleem van een beginselprogramma, zo vatte de op de bagagedrager van Felix Rottenberg naar het vice-voorzitterschap meegelifte Ruud Vreeman het samen, was dat men er aan gehouden zou kunnen worden. Uiteindelijk heeft het dertien jaar geduurd voor het congresbesluit van 1992 is uitgevoerd. Zaterdag stelde het PvdA-congres een nieuw beginselprogramma vast. De discussie stelde niet veel voor. Het enige twistpunt vormde het voorstel om de veelvuldig gebruikte term ‘ fatsoenlijk’ door ‘ menswaardig ‘ te vervangen. Voorzitter Ruud Koole legde vol vuur uit dat ‘ fatsoenlijk’ in dit verband afkomstig was van de Isra-elische filosoof Avishai Margalith (The Decent Society) en bij deze de ene mooie betekenis na de andere heeft. Door er een prestigekwestie van te maken kreeg hij op het nippertje een meerderheid. Maar aangezien ‘ fatsoenlijk’ in het Nederlands nu eenmaal ‘ welgemanierd’, ‘ niet aanstootgevend’ betekent, dient het nieuwe beginselprogramma te worden voorzien van een forse voetnoot over wat het daar betekent. Een ander prestigekwestie werd gemaakt van de naam ‘ beginselmanifest’, in plaats van ‘ beginselprogramma’. ‘ Manifest’ zou volgens de partijleiding iets zeggen over de beknoptheid en bondigheid van de tekst. Met zijn ruim 4300 woorden onderscheidt deze zich echter niet van zijn meeste voorgangers. Het bleef niettemin bij de naam ‘ beginselmanifest’, waarna de congresvoorzitter droog vaststelde dat dit manifest niettemin het beginselprogramma was zoals omschreven in statuten en reglementen.

In de media is dit manifest algemeen gelezen als een ruk naar rechts, in sociaal-liberale richting. Als bewijs diende steeds – ook bij Wouter Bos – dat ‘ traditionele’ standpunten als de ‘ nationalisering van basisindustrieën’ nu verdwenen waren en dat ‘ vrijheid’ nu eerder genoemd werd dan ‘ gelijkheid’. Dit getuigt van weinig kennis van zaken. Nationalisering komt in geen enkel socialistisch programma vóór dat van 1977 voor, net zoals dat van 1977 een uitzondering was in het overdreven benadrukken van gelijkheid. In de sociaal-democratische traditie zijn vrijheid en gelijkheid sterk op elkaar betrokken, omdat vrijheid zonder min of meer gelijke leefkansen een loos begrip wordt, de vrijheid die het de clochard zowel als miljonair mogelijk maakt om onder de bruggen van Parijs te overnachten.

Diezelfde media hebben er ook geen oog voor gehad wat er binnen de PvdA gebeurd is nadat Bos en Koole het concept-beginselprogramma op 1 mei publiek hadden gemaakt. Afgelopen zaterdag lag een derde versie voor, die dankzij de gang van het eerste door de partij, niet alleen in toon maar ook in inhoud grondig verschilde van dat van 1 mei. In veel opzichten is dit ‘ manifest’ namelijk een modernisering geworden van het beginselprogramma van de PvdA uit 1959, waarvan Joop den Uyl en Willem Banning de grondleggers waren.