Ultimatissimum

HET VOORDEEL VAN het lezen van oude kranten is dat men eraan herinnerd wordt dat eergisteren het ultimatum afliep dat de onderhandelaars Owen en Stoltenberg de strijdende partijen in Bosnie-Hercegovina tien dagen geleden stelden. Op 30 augustus zouden de laatsten, na raadpleging van hun 'achterban', het vredesplan ondertekenen.

Nu, dat is niet gebeurd en het is onwaarschijnlijk dat het ooit zal gebeuren. Het 'ultimatum' heeft niet gewerkt en het 'ultimatissimum' - de allerlaatste eis nadat het ultimatum is afgewezen - zal ook niet worden aanvaard, als het al ooit gesteld wordt. Wat dan? Op een ultimatum waaraan geen gehoor wordt gegeven, behoren maatregelen te volgen. Anders is het woord niet op zijn plaats.

Maar de onderhandelaars hebben geen andere maatregelen tot hun beschikking. Zij kunnen alleen steeds maar weer waarschuwen dat het uitblijven van een vredesakkoord veel ergere gevolgen heeft dan het ondertekenen. Maar zij weten ook dat een vredesakkoord alleen getekend zal worden als de naleving ervan wordt gegarandeerd door de internationale gemeenschap.

Die garantie is er niet, want die kan pas gegeven worden als er een vredesakkoord is. Dan kunnen er immers VN-troepen gestuurd worden als 'peace keepers'; die zouden alleen maar hoeven toe te zien hoe de drie partijen zich aan de afspraken houden. Alleen op die basis willen de meeste staten eenheden voor een vredesmacht in Bosnie ter beschikking stellen.

Maar zeker voor de Moslims is dat vooruitzicht nu juist een reden om geen akkoord te tekenen. Van de goede trouw van de andere ondertekenaars kunnen zij moeilijk uitgaan en in feite weet iedereen dat een vredesakkoord niet meer dan een verkapte capitulatie van de Moslims is, als het wordt gevolgd door de traditionele 'peace keeping'-formule van de Verenigde Naties.

Het aanschouwelijke voorbeeld daarvan leveren de door Serviers bezette gebieden van Kroatie, waar de VN ook 'peace keeps'. Dat heeft noch geleid tot terugkeer van de verdreven Kroaten, noch tot ontwapening van de Servische vrijkorpsen en ook niet tot het einde van hun beschietingen van Kroatisch gebied. Toch waren dat allemaal door alle partijen onderschreven onderdelen van het vredesakkoord dat Cyrus Vance vorig jaar namens de VN tot stand bracht.

Zonder garanties dat VN-troepen in Bosnie desnoods met geweld ('peace enforcing') de volledige naleving van een vredesakkoord zullen afdwingen, schieten degenen die militair toch al aan de verliezende hand zijn er niets mee op zo'n akkoord te tekenen. En die garanties komen er niet voor dat akkoord - en hoogstwaarschijnlijk daarna ook niet. Dus duurt de oorlog voort 'dankzij' het 'vredesproces' dat volgens de staatslieden van Europa al wekenlang op het punt staat te slagen.

De enige uitzondering in dit koor is tot nu toe de Nederlandse minister van buitenlandse zaken geweest, die hardop aan de bemiddelaars heeft gevraagd wat ze daar nu eigenlijk in Geneve aan het doen zijn. Lord Owen treedt er op namens de bij de Europese Gemeenschap aangesloten staten. Zijn mandaat zijn de afspraken, gemaakt op de conferentie in Londen, precies een jaar geleden. Daarin was geen sprake van een etnische opdeling van Bosnie die de voornaamste agressor politiek en territoriaal beloont. Maar minister Kooijmans schijnt in de EG-ministerraad de enige te zijn, die erop heeft gewezen dat het laatste 'vredesplan' van Owen volkomen in strijd is met de uitgangspunten voor een vredesregeling waarop de EG-staten zich vorig jaar verenigden.

Er zijn voor Bosnie maar twee mogelijkheden: het wordt opgedeeld tussen Kroatie en Servie (waarmee overigens van rust en vrede nog geen sprake zou zijn), of het vormt een multi-etnisch gebied, maar dan alleen maar als protectoraat van een macht die opdeling verhoedt.

Heel lang in de geschiedenis van Bosnie was die macht het Osmaanse Rijk; vanaf 1878 was het de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie en na 1945 was het Tito en het communisme. De enige kandidaat die deze taak nu zou kunnen vervullen zijn de Verenigde Staten en de enige militaire organisatie die dit protectoraat zou kunnen pacificeren is de Navo. Komt dit protectoraat er niet, dan is de opdeling van Bosnie ondermijdelijk, wat voor akkoord er in Geneve ook gesloten wordt.

Ondertussen worden voor de zoveelste keer voorbereidingen getroffen om grote aantallen VN-troepen naar Bosnie over te brengen om straks op uitvoering van zo'n akkoord toe te zien. Gesproken wordt over minimaal vijftigduizend man. Die waren er niet in maart vorig jaar, toen hun aanwezigheid het uitbreken van de oorlog voorkomen zou hebben. Ze waren er ook niet, toen de Bosnische Serviers de ruimte kregen om niet akkoord te gaan met het plan-Owen-Vance - een ruimte die de Bosnische Moslims blijkbaar niet gegund is bij het huidige, voor hen veel slechtere plan.

Wanneer de VN straks hun zin krijgen, gaat een internationale troepenmacht erop toezien dat de Servische veroveringen gehandhaafd worden, dat verdrevenen en gevluchten niet naar hun huizen terugkeren en dat een apartheidsregime van kracht wordt. Dat zijn dan de 'vredestaken' waarvoor Nederland zijn luchtmobiele brigade traint.