Van Wolferen's pamflet

Het Parool 01-10-2003  

De aandacht in de Nederlandse media voor De ondergang van een wereldorde, het recente boek van Karel van de Wolferen, heeft tot nu toe twee diametraal tegengestelde vormen aangenomen. De auteur heeft aan de ene kant in veel kranten en tijdschriften de gelegenheid gekregen zich nader te verklaren – wat het gevaar met zich mee brengt dat lezing van het boek daarna overbodig wordt geacht. Aan de andere kant is er ook veel kritiek geuit. Van Wolferen zou overdrijven, negeren dat er toch ook allerlei ontwikkelingen zijn te bespeuren die in een andere richting wijzen; hij zou het zelfreinigend vermogen van de Amerikaanse samenleving niet onder ogen willen zien.

Zulke reacties heeft Van Wolferen onmiskenbaar over zijn boek afgeroepen. Het telt ruim 300 pagina’s. De diagnose is even scherp als onontkoombaar geformuleerd. Maar het is allereerst een politiek pamflet, een hartstochtelijke oproep om onder ogen te zien wat er de laatste jaren is gebeurd in de wereld en wat voor een rampzalige regering er in de Verenigde Staten aan het bewind is gekomen met de eigenaardige benoeming van de niet-gekozen presidentskandidaat George W. Bush jr tot president.

Een politiek pamflet is geen academische verhandeling. Maar een echt goed politiek pamflet is goed genoeg geargumenteerd om te overtuigen zonder voetnoten. Vel voetnoten heeft dit boek ook weer niet, maar alleen al door de lengte pretendeert het meer dan het kan waarmaken. Ingeperkt tot honderd pagina’s was het krachtiger aangekomen en had Van Wolferen zich veel valse kritiek bespaard.

Die valse kritiek gaat voorbij aan de kern van wat hij beweert. Die kern bestaat uit de volgende stellingen.

George Bush jr. is de minst gekwalificeerde president die de Verenigde Staten sinds, ja sinds wanneer? Ik zou zeggen sinds Warren G. Harding, een onbenul dat na de dood van president Woodrow Wilson (1920) naar voren werd geschoven door Republikeinse partijbonzen en incompetentie en corruptie aan paarde aan populariteit.

Bush jr is een rijkeluiszoontje dat dankzij zijn familierelaties al zijn mislukte zakenavonturen te boven kwam, nooit is aangesproken op zijn geknoei met voorkennis en zijn kwalijke transacties. Hij is nauwelijks in staat op eigen kracht een begrijpelijke volzin te formuleren, maar dat hoeft hij ook niet als president. ‘Ik ben de bevelhebber; ik hoef niet uit te leggen waarom ik bepaalde dingen zeg. Dat is het interessante aan het presidentschap’, legde hij uit aan de journalist Bob Woodward.

Deze president, die van niets weet, en er een simpel wereldbeeld op na houdt (‘wie niet voor mij is, is tegen mij’) voert trouwhartig een programma uit ten dienste van enerzijds de grote bedrijven die zijn benoeming gekocht hebben, anderzijds van een gezelschap van extremistische , ‘neoconservatieve’ – slechte term, volgens Van Wolferen – die menen dat de Verenigde Staten er desnoods met militaire middelen voor moet zorgen dat zijn suprematie niet kan worden aangetast.

Dit betekent dat deze Amerikaanse regering fundamenteel gebroken heeft met het beleid van alle vorige regeringen sinds de Tweede Wereldoorlog. Die streefden naar een wereldorde gebaseerd om samenwerking, internationale afspraken en internationale regimes en organisaties en een internationale rechtsorde. Daarin domineerden de Verenigde Staten als een welwillende hegemoniale staat, zonder dat andere staten zich daardoor tekort voelden gedaan. Deze Amerikaanse president heeft de aanslagen van 11 september 2001 aan gegrepen om een eind aan deze wereldorde te maken – zie de opeenvolging van eenzijdige stappen, van het opzeggen van het anti-raketverdrag tot de aankondiging bruikbare kernwapens te ontwikkelen.

De aanslagen zijn bovendien gebruikt om de Amerikaanse rechtsstaat te ontmantelen. Dat alles is mogelijk omdat de Verenigde Staten niet langer een democratie zijn. De formele vorm van democratie bestaat nog wel. Maar de rol van geld en media is allesoverheersend geworden. Acht – elders in zijn boek zes – ondernemingen beheersen alle radio- en televisiestations in de VS, alsmede de kranten. Als gevolg daarvan is nieuws steeds meer ondergeschikt gemaakt aan vermaak. De overgrote meerderheid van de Amerikaanse burgers weet niet wat er in de wereld gebeurt. Zij worden dom gehouden en geloven in meerderheid dat de aanslagen van 11 september 2001 op het conto van Saddam Hoessein staan.

Deze stellingen worden door de critici van Van Wolferen beschouwd als buitensporig en dat is kennelijk genoeg om er niet serieus op in te gaan. Wel om veel drukte te maken over de motieven van de auteur om zulke dingen op te schrijven. Allemaal gezeur. Ik heb nog geen enkele poging tot inhou8delijke weerlegging gezien van wat de kern is van dit politieke pamflet. Eerlijk gezegd lijkt mij dat ook geen gemakkelijke opgave.

Bart Tromp