Vanuit La Valetta

ONZE JAARLIJKSE conferentie over geweld en vrede is verplaatst naar Malta, omdat het Inter University Centre in Dubrovnik niet meer bestaat. Het is eind 1991 door de Serviers in puin geschoten, een sinistere onderstreping van het feit dat het onderwerp waarover wij bijeenkomen zijn abstracte en theoretische karakter heeft verloren.

In Malta was ik nog nooit geweest en de laatste keer dat ik mij op de hoogte had gesteld van de politieke gang van zaken in deze staat, leek het alsof de kleine republiek zich onder leiding van Dom Mintoff aan het ontwikkelen was tot de eerste sociaal-democratische dictatuur ter wereld. Dat is lang geleden, ook al leeft Mintoff nog en heeft hij nog steeds zitting in het Maltese parlement.

Sinds de Nationalistische Partij in 1987 de verkiezingen won, orienteert Malta zich niet meer op het Midden-Oosten, maar op Europa. Met de Labour-oppositie verschilt de regering alleen van mening over de voorwaarden voor toetreding van Malta tot de EG. In een opzicht is deze al geslaagd: op het vliegveld van Rome telt de tocht naar Malta als binnenlandse vlucht.

Het belang van Malta ligt op dit moment vooral in zijn verleden. Nadat de Johannieter Orde door de Osmaanse Turken van hun hoofdkwartier Rhodos was verdreven, bood keizer Karel V hem het armzalige Malta aan als nieuwe thuisbasis. Daar arriveerden de hospitaalridders in 1530. Na verschillende kleinere aanvallen ondernamen de Osmanen in 1565 een complete invasie. Vier maanden lang belegerden zij de forten rond de latere Grand Harbour, maar de overwinning ontging hun op het nippertje. Op het moment dat zij een beslissende doorbraak dreigden te forceren, werd hun achterhoede aangevallen door zware cavalerie. Deze bestond uit slechts enkele honderden ruiters, die een uitval deden uit de oude hoofdstad Mdina. Maar de Osmanen zagen hen aan voor het langverwachte ontzettingsleger en hun aanval liep vast.

Een maand later werd het eiland werkelijk ontzet. Onmiddellijk daarna begon de aanleg van een vestingstad op de hooggelegen landtong, vanwaar de Osmanen de christelijke verdedigingswerken te gemakkelijk hadden kunnen bombarderen. De kolossale fortificatie werd genoemd naar Jean Parisot de la Valette, de grootmeester van de orde en de bevelhebber tijdens het Grote Beleg. Hij werd er als eerste begraven.

In de eeuwen die volgden is La Valetta nooit aangevallen of belegerd. De enige keer dat de vesting militair dienst deed, was in 1799, toen de bevolking in opstand kwam tegen de Fransen die het eiland een jaar eerder hadden bezet. De Franse commandant verschanste zich daarop lange tijd succesvol in La Valetta.

Een vergelijking tussen La Valetta en de Navo is, althans op dit eiland, niet ver gezocht. Het bondgenootschap is in zijn hele bestaan nooit aangevallen, evenmin als de bastions hier sinds ze zijn gebouwd. Was de bouw van de laatste daarom een nutteloze inspanning, en de oprichting en instandhouding van de Navo daarom zinloos? Of werd Malta nooit meer belegerd, omdat de potentiele aanvallers zichzelf geen kans gaven tegen machtige vestingwerken? Die vraag kan evenmin definitief worden beantwoord als die naar de afschrikwekkende werking van de Navo.

De mogelijke parallellen tussen de toekomst van de Navo en het verleden van Malta zijn hiermee niet uitgeput. De Maltezer Ridders, zoals de Johannieter Orde zou gaan heten, waren net als de Navo een internationaal gezelschap. De voertaal was Italiaans, maar het Franse contingent was het voornaamste, of vond dat in ieder geval van zichzelf. In de loop van de jaren werd de orde rijker en corrupter. De oorspronkelijk militaire taken werden vergeten. De schepen van de vloot werden steeds mooier en weelderiger, tot zij noch voor oorlogsvoering noch voor zeevaart meer geschikt waren. Uiteindelijk resteerde een siervloot, alleen in staat tot ceremonieel vertoon in de haven. In 1798 hoefde Napoleon maar een keer te blazen om een eind aan het regime van de orde te maken.

De Navo is al enige tijd het langstbestaande militaire bondgenootschap uit de geschiedenis. De oorspronkelijke doelstellingen zijn grotendeels niet meer ter zake, als men met advocaten-ogen naar de kleine lettertjes van het verdrag kijkt. In substantiele zin ligt dat anders. De gedachte achter de oprichting van de Navo was, dat de vrede en de vrijheid in Europa gehandhaafd moeten worden.

Veertig jaar lang werd de voornaamste en enige bedreiging gezien in een verrassingsaanval door de Sovjet-Unie. Nu zijn er andere dreigingen gekomen en de lidstaten houden wedstrijden in struisvogelgedrag. De een zoekt het in heel hard weglopen, de ander in de kop in het zand steken.

Ondertussen gaat men stilzwijgend akkoord met het veranderen van grenzen door middel van geweld en terreur, gelukkig net buiten het Navo-verdragsgebied. En de legers van de Navo-staten gaan steeds meer lijken op het sierleger van de Maltezer Ridders. Zo ziet Europa er deze week uit vanuit La Valetta.