VRIEND OF VIJAND?; OORLOGSSLACHTOFFERS

Het is nog steeds niet absoluut zeker dat de oorlog tegen Irak doorgaat, al beslaat de marge van onzekerheid langzamerhand niet veel meer dan 1 procent. De lijst van slachtoffers van deze onverklaarde oorlog heeft echter al dramatische vormen aangenomen. Het eerste slachtoffer zijn de trans-Atlantische betrekkingen, die op een naoorlogs dieptepunt zijn aanbeland.

Sinds de Verenigde Staten na de aanslagen van 11 september de NAVO zijn gaan negeren - ondanks het feit dat de NAVO-raad uit solidariteit met de gewonde supermacht artikel 5 van het NAVO-verdrag van toepassing verklaarde - is de relevantie van het bondgenootschap twijfelachtig. Geen wonder dat Lord George Robertson te kennen heeft gegeven geen tweede ambtstermijn als secretaris-generaal te ambieren. Het geruzie van de laatste weken bedreigt nu zelfs het bestaan van de NAVO zelf.

De Verenigde Naties (VN) dreigen het tweede slachtoffer te worden. Als de Veiligheidsraad niet instemt met een nieuwe resolutie (na resolutie 1441), die de Verenigde Staten het recht geeft Irak aan te vallen, dan zullen, zo heeft president George W. Bush keer op keer verklaard, de Verenigde Staten op eigen houtje tegen Irak optreden. In het laatste geval belanden de VN in de ernstigste crisis uit hun bestaan, want dan houdt de Veiligheidsraad op te functioneren als het forum dat toeziet op de internationale regels die in het Handvest van de Verenigde Naties zijn vastgelegd. Zo'n Amerikaanse aanval op Irak zou voor de VN betekenen wat de aanval van Mussolini's Italie op Ethiopie in 1936 inhield voor de Volkenbond.

Maar wordt zo'n nieuwe resolutie wel aangenomen, dan is dat evenzeer schadelijk voor het VN-systeem. Volgens het Handvest van de VN is gewapende actie tegen een lidstaat alleen toegestaan uit zelfverdediging tegen agressie en bij een bedreiging van de vrede, maar ook dan pas als alle andere maatregelen inadequaat zijn gebleken. Hoe weerzinwekkend het regime van Saddam Hoessein ook is, het is niet aangetoond dat het op dit moment een bedreiging voor de vrede vormt. Zelfs de (nog altijd niet bewezen) aanwezigheid van biologische en chemische wapens kan moeilijk als zodanig tellen. Er zijn veel meer landen die daarover beschikken.

Als de Veiligheidsraad desondanks een gewapend optreden tegen Irak goedkeurt, dan geeft zij zichzelf een vrijbrief om datzelfde te doen in andere gevallen die evenmin duidelijk binnen de termen van het Handvest vallen. Dat zou een even ernstige ondermijning van de geloofwaardigheid van de Veiligheidsraad zijn als een Amerikaanse aanval buiten de raad om.

Het derde slachtoffer is de Europese Unie (EU). Elke pretentie van een gemeenschappelijk Europees buitenlandbeleid is belachelijk geworden door de geheel verschillende reacties van de regeringen van de lidstaten op een mogelijke aanval op Irak. Het meest bedenkelijke daaraan is dat de bevolking van de EU niet verdeeld is: die is in overgrote meerderheid tegen de oorlog. Maar een aantal regeringsleiders laat liever zijn oren naar Washington hangen dan naar de eigen burgers.

De demissionaire Nederlandse regering heeft besloten in te gaan op het verzoek van Turkije om Patriot-raketsystemen, geschikt om niet alleen vliegtuigen maar ook geleide projectielen te treffen, te stationeren in Zuidoost-Turkije, als voorzorg tegen een Iraakse aanval. In het Nederlandse debat is volledig voorbijgegaan aan het gegeven dat dit door de Verenigde Staten ingefluisterde verzoek een zuiver politieke manoeuvre is om Nederland bij de voorgenomen oorlog te betrekken. Immers, er is op dit moment geen sprake van dat Turkije wordt bedreigd door Iraakse raketten. Die dreiging treedt pas op als Irak ook vanuit Turkije zou worden aangevallen en is ook dan weinig waarschijnlijk.

Irak beschikt op zijn best over een paar dozijn geleide projectielen met een dracht boven de 500 kilometer. Vanwege hun geringe nauwkeurigheid zijn zij niet geschikt voor militaire doelen zoals vliegvelden en kampementen. Ze zouden alleen bruikbaar zijn als terreurwapen, chemisch of biologisch geladen, tegen een groot burgerdoel als de Koerdische 'hoofdstad' Dyabakir in Oost-Turkije.

Maar waarom zou Saddam Hoessein een paar van zijn schaarse raketten nog voor een Amerikaanse aanval juist richting Turkije afvuren? Dat is een onzinnig scenario. Niet alleen ik denk er zo over, ook de Verenigde Staten zelf doen dat. In de al maanden geleden verschenen, maar nog altijd actuele analyse van de Central Intelligence Agency (CIA) staat dat Saddam Hoessein alleen als hij wordt aangevallen van massavernietigingswapens gebruik zal maken. De Iraakse dreiging is het gevolg van de Amerikaanse dreiging.

Als om de onzinnigheid van het besluit van het demissionaire kabinet-Balkenende te onderstrepen, worden de Nederlandse Patriot-batterijen, die Turkije ook tegen een preemptieve Iraakse aanval zouden moeten beschermen, per schip vervoerd, zodat ze pas over drie a vier weken operationeel zijn.