Weg met deze vernieuwing

SOMS BEKRUIPT je het gevoel: waarom wil die en die in de krant, voor de radio of op de televisie? Wat wil hij of zij daarmee de lezers, luisteraars of kijkers duidelijk maken? Bij mij kwam die vraag op bij het kijken naar de VPRO-documentaire Wouter - achter de schermen van een onverbiddellijke verkiezingscampagne, zondagavond over PvdA-lijsttrekker Wouter Bos.

Dat gevoel werd het sterkst toen Bos vragen werden gesteld over 'de vernieuwing' in de Partij van de Arbeid. Niets lag meer voor de hand dan vragen in deze richting, want tenslotte was dit juist het thema waarop Bos binnen en buiten de partij heeft getamboereerd bij zijn twee verkiezingscampagnes, de eerste om lijsttrekker te worden, de tweede voor de Tweede-Kamerverkiezingen.

De reactie van Bos was even openhartig als onthullend. Hij vroeg zich eerder al verbaasd af waar de overwinning (of de voorafgaande nederlaag) nu eigenlijk aan toe te schrijven was, omdat het verkiezingsprogramma waar hij voor had geijverd, nauwelijks verschilde van dat met Ad Melkert als lijsttrekker.

Mijn tenen kromden zich toen Bos begon te klagen over de ideeenarmoede in de PvdA en deze vervolgens overtuigend demonstreerde, toen hij met zijn remedie kwam: net als Nokia moet de PvdA elk kwartaal met nieuwe ideeen komen, om de concurrenten voor te blijven.

Dit was de verschrikkelijke taal van managers, die niets weten van de inhoud van bedrijfsprocessen en die alleen maar denken in termen van targets die gehaald moeten worden. En alweer de misser om een politieke partij te vergelijken met een bedrijf. Een serieuze politieke partij moet niet steeds met nieuwe ideeen komen, maar ervoor zorgen dat ze de ideeen op grond waarvan ze kiezers heeft geworven, uitvoert.

De documentaire over Bos onderstreepte voor de fijnproever dat het probleem van de PvdA niet een gebrek aan vernieuwing is, maar het gegeven dat de partij de laatste tien jaar juist een grondige en fundamentele metamorfose heeft doorgemaakt.

Dat dit in het algemeen noch binnen, noch buiten de PvdA wordt opgemerkt, is zelf weer een resultaat van die vernieuwing. Want zo'n constatering kan alleen komen van mensen die, ofwel uit eigen ervaring, ofwel op grond van kennis van het verleden, weten welke veranderingen zich de laatste tien jaar hebben voorgedaan.

Bos, zelf een product van deze metamorfose, kent de PvdA uit eigen ervaring pas sinds hij beroepspoliticus werd, niet veel meer dan vier jaar geleden.

De drie belangrijkste elementen in de vernieuwing die de PvdA vanaf begin jaren negentig heeft doorgemaakt, zijn deze.

Allereerst is de partij programmatisch in hoog tempo opgeschoven naar rechts. Dat sinds de oprichting van de PvdA nooit zo veel kiezers op partijen ter linkerzijde - in dit geval GroenLinks en de Socialistische Partij - hebben gestemd, is daar het bewijs van. Deze wending naar rechts was even ondoordacht en intellectueel oppervlakkig als het malle linksisme dat de PvdA in de jaren zeventig en tachtig naar buiten toe typeerde.

In de tweede plaats heeft de vernieuwing gestalte gekregen in een onophoudelijke doorstroming van politieke vertegenwoordigers. Bij de laatste Tweede-Kamerverkiezingen is de PvdA-fractie weer met veel poeha 'vernieuwd'. Maar dat was met evenveel poeha ook al het geval bij de verkiezingen van 2002, die van 1998 en die van 1994. Steeds weer worden nieuwe volksvertegenwoordigers in de Tweede Kamer neergezet, vrijwel altijd geselecteerd als representant van een bepaalde groep en niet of nauwelijks op grond van reeds gebleken persoonlijke politieke ervaring en capaciteiten, en vaak met nauwelijks een binding aan de partij. In zijn terugblik spreekt oud-Kamerlid Bert Middel over 'yuppie-socialisten', die politiek als 'een bedrijfsmatig proces' zien, niet als een kwestie van kiezen op grond van ideeen of idealen', voor wie P.J. Troelstra een onbekende was, naar wie straten zijn genoemd. De meeste nieuwkomers mislukken of worden mislukt geacht en verdwijnen vaak al voor het einde van hun vierjarige periode even geruisloos als ze luidruchtig zijn binnengehaald.

De derde 'vernieuwing' is de neergang van de PvdA als democratische vereniging en de systematische verwaarlozing van constitutioneel-democratische regels. In de oude PvdA, die van de jaren zeventig en tachtig, werden interne meningsverschillen gereguleerd door gebruik te maken van de regels en procedures van de interne democratie. Dat was soms om moe van te worden, maar wel eerlijk en transparant. De laatste tien jaar worden die regels echter routinematig als lastig genegeerd en neem de informalisering van de macht toe.

'De partij van de Arbeid van Wouter Bos' moet zich zo snel mogelijk van deze vernieuwingen bevrijden.